Οι λέξεις της χρονιάς toxic & single use

H ελληνική λέξη «τοξικός» "toxic" αναδείχθηκε από το Λεξικό της Οξφόρδης ως  η λέξη  για το 2018. καθώς αντικατοπτρίζει «το ήθος, τη διάθεση ή τις ανησυχίες» της χρονιάς. Οικονομολόγοι, πολιτικοί, ψυχολόγοι και οικολόγοι, αναφέρθηκαν σε τοξικά ομόλογα, τοξικές συμπεριφορές τοξικούς συντρόφους, τοξικά προϊόντα και φυσικά τοξικό περιβάλλον.Άλλωστε, η λέξη «τοξικός» χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές την τελευταία χρονιά και λόγω της επίθεσης κατά του Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του, με χημική ουσία, όσο και στο περιβάλλον, τον πολιτισμό, τον αέρα, τα φύκια και τον πόλεμο.  Τοξικά αέρια χρησιμοποιήθηκαν και το 2018 στην Συρία σύμφωνα με τον ΠΟΥ στην πόλη Ντούμα. Η πρώτη χρήση τοξικών αερίων έγινε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και εξολοθρεύτηκαν 100 χιλιάδες στρατιώτες... 

Όμως η λέξη τοξικός έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα  μακραίωνη διαδρομή, απόλυτα σχετική με τον πόλεμο. 
Στον πόλεμο οι Έλληνες άλειφαν τις αιχμές από τα βέλη με δηλητήριο για να είναι πιο αποτελεσματικά και  θανατηφόρα όπου και και να σε πετύχαιναν. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο Ηρακλής βούτηξε τα βέλη του στο δηλητηριώδες αίμα της Λερναίας Ύδρας και η θεά Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη ποτισμένα σε δηλητήριο ίταμου. Ο ίταμος ήταν αφιερωμένος στις Ερινύες, οι οποίες τιμωρούσαν τους ανθρώπους με τη χρήση του δηλητηρίου του. Με εντολή της μητέρας της Λητούς σκότωσε με αυτά τα βέλη τα παιδιά της Νιόβης, η οποία καυχιόταν για την πολυτεκνία της.O ίταμος είναι φυτό, το οποίο ευδοκιμεί στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Μακεδονία, στη Θράκη, στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα, στην Πελοπόννησο και στη Σαμοθράκη και είναι γνωστό ως ήμερο έλατο ή καρκαριά.  Το επιστημονικό του όνομα προερχόμενο από την Ελληνική είναι  Τάξος ο ραγώδης. Η συνήχηση του τάξου με το τόξο μας βάζει σε ετυμολογικές υποθέσεις που μπορούν και να θεωρηθούν βάσιμες. Τα ετυμολογικά λεξικά πάντως το αναφέρουν σχηματικά: Toxic from Latin toxicus and this from Greek τοξικόν φάρμακον=poison for use on arrows. Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε βίντεό του, κάνει αναφορά στην προέλευση της λέξης, η οποία παρουσιάζεται με ένα  βέλος που ξεκινάει από την αρχαιότητα και στο τέλος καταλήγει σε δηλητήριο. Η λέξη δηλητήριο τώρα προέρχεται από το ρήμα δηλέομαι δηλούμαι που σημαίνει βλάπτω καταστρέφω. Τώρα όσον αφορά την τοξίνη που μας δηλητηριάζει, πρόκειται για αντιδάνειο από τη γαλλική toxine < toxique < λατινική toxicum < αρχαία ελληνική τοξικόν

(Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον οργανικό χημικό Λούντβιχ Μπρίγκε: 1849–1919). 

Το λεξικό Collins που και αυτό κάθε χρόνο ανακηρύσσει τη λέξη της χρονιάς επέλεξε για φέτος όχι μία λέξη, αλλά έναν όρο που αναφέρεται στα προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί για να χρησιμοποιηθούν μία φορά. Ο όρος single-use (μιας χρήσης) είναι η φράση της χρονιάς και στοχεύει στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης.

«Μιας χρήσης», λοιπόν, ένας όρος που αναφέρεται σε προϊόντα, συχνά κατασκευασμένα από πλαστικό, που χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά και αχρηστεύονται.

Οι λεξικογράφοι αυτοί παρακολουθούν περίπου 4,5 δισεκατομμύρια λέξεις για να παρουσιάσουν έναν ετήσιο κατάλογο νέων και αξιοσημείωτων λέξεων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστήριξε πρόσφατα την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης, όπως τα καλαμάκια, τα πιάτα μίας χρήσης, τα μπουκάλια και τα πλαστικά μαχαιροπήρουνα, κάτι που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ το 2021. Το Ηνωμένο Βασίλειο σκοπεύει επίσης να εισαγάγει φόρο στις πλαστικές συσκευασίες.

«Οι εικόνες πλαστικών που έπληξαν τους πιο απομακρυσμένους ωκεανούς, όπως καλαμάκια, μπουκάλια και σακούλες, οδήγησαν σε μια παγκόσμια εκστρατεία για τη μείωση της χρήσης τους», είπαν οι εργαζόμενοι του Collins. Η λέξη single-use έχει δει τετραπλάσια αύξηση στη χρήση της από το 2013.»

Το σίγουρο είναι πάντως πως  τα περισσότερα μίας χρήσης προϊόντα καταλήγουν να είναι τοξικά.

Η λέξη του 2017 ήταν «fake news» και η επιλογή του 2016 ήταν το «Brexit».

Πόσο ελεύθερος πια είναι αυτός ο Τύπος!

«Η δημοσίευσις είναι η ψυχή της δικαιοσύνης». Αυτό είναι το αξίωμα της δημοσιογραφίας, και της δημοκρατίας κατ’ επέκταση. Η ελευθερία στον τύπο είναι ένας αξιόπιστος δείκτης της ποιότητας του πολιτεύματος.Η Ελλάδα στην ετήσια έκθεση που  συντάχθηκε από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (RSF),, για την ελευθερία στην ενημέρωση, βρίσκεται φέτος στην 74η θέση, ανάμεσα σε 180 χώρες. Αν και έχει ανέβει 14 θέσεις από την 88η   το 2017, σίγουρα βρίσκεται ακόμη πολύ χαμηλά, χαμηλότερα από όλες τις χώρες της Ε Ε πλην της Βουλγαρίας βρίσκεται στην 111η θέση.

Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου του 2018, αντικατοπτρίζει και την αυξανόμενη εχθρότητα προς τους δημοσιογράφους. Η εχθρότητα προς τα μέσα ενημέρωσης, η οποία ενθαρρύνεται ανοιχτά από τους πολιτικούς ηγέτες, και τις προσπάθειες αυταρχικών καθεστώτων να προβάλλουν τη δικό τους πρότυπο της δημοσιογραφίας, αποτελούν απειλή για τις δημοκρατίες. Στην Ελλάδα τραγικό και τρανό παράδειγμα το μαύρο στην ΕΡΤ το 2013, αλλά  η λεκτική βία των πολιτικών σύσσωμης της αντιπολίτευσης εναντίον της, από την πρώτη μέρα της επαναλειτουργίας της. 

Κάθε χρόνο δολοφονούνται και φυλακίζονται όλο και περισσότεροι δημοσιογράφοι και φιμώνονται ΜΜΕ. Φέτος πριν ακόμα εκπνεύσει το 2018 έχουμε 58 δολοφονίες επαγγελματιών δημοσιογράφων, 10 δολοφονίες δημοσιογράφων των πολιτών και 4 άλλων ειδικοτήτων εργαζομένων στα ΜΜΕ..Επίσης αυτή τη στιγμή βρίσκονται φυλακισμένοι 170 επαγγελματίες δημοσιογράφοι 149 δημοσιογράφοι των πολιτών και 19 άλλων ειδικοτήτων.

.Σύμφωνα  δε με μια άλλη νέα έρευνα του Pew Research Center σε 38 χώρες η Ελλάδα βρίσκεται στον πάτο του πίνακα της αξιοπιστίας των ΜΜΕ.https://jodi.graphics/2018/10/21/inaccurate-media-of-the-world/?fbclid=IwAR1ZpKLikdC56YBrrPxmxM8bl6c0wIiFTgOSfVFxRq-zhGssOumGgMr00Do

Η μετάδοση ανακριβών, παραπλανητικών και ψευδών ειδήσεων στην Ελλάδα δεν οφείλεται μόνο στους πολιτικούς ηγέτες και τα συμφέροντα με τα οποία διαπλέκονται, αλλά και στους ίδιους τους δημοσιογράφους που τα υπηρετούν. Αιτία   παραπληροφόρησης αποτελεί η αυτολογοκρισία αλλά και η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας, τόσο του πομπού των πληροφοριών, όσο και του δέκτη αυτών.

Η αναπαραγωγή στερεοτύπων από τον τύπο, ενισχύει τις προκαταλήψεις και την μισαλλοδοξία. Η προσφυγική κρίση δημιούργησε το κατάλληλο περιβάλλον για στοχοποίηση, όχι μόνον των προσφύγων και μεταναστών, αλλά και των αλληλέγγυων και των δημοσιογράφων που τόλμησαν να αποκαλύψουν τα μισαλλόδοξα ξενοφοβικά κίνητρα των κατασκευαστών ψευδών ειδήσεων. Η κατασκευή εθνοκεντρικών στερεότυπων από τον τύπο στο παράδειγμα του Μακεδονικού ζητήματος είναι προφανής. Η στάση  των  MME, άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στην πληροφόρηση του κοινού και συνέβαλε στην κινητοποίηση πρωτόγνωρων αποθεμάτων από εθνικιστικά συναισθήματα.

Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι τα MME, όσον αφορά την αναμετάδοση των γεγονότων, αφενός, κινούνται μέσα σε συγκεκριμένα ερμηνευτικά πλαίσια, τα οποία καθορίζονται από μια σειρά πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων, και, αφετέρου, επηρεάζονται από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες δρουν. Δεν αντανακλούν απλώς την κοινωνική πραγματικότητα, αλλά αποτελούν έναν από τους παράγοντες που την ορίζουν και τη συγκροτούν. Ο δρόμος για την ελευθερία του τύπου δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, ενώ αντίθετα ο δρόμος του κατευθυνόμενου κονδυλοφόρου είναι μια ευθεία. Μόνο που για να τον διασχίσεις πρέπει απαραιτήτως να είσαι πάντα σκυφτός.

Ιούλιος - Αύγουστος

Σταγόνα,
δάκρυ στης χαράς τη λίμνη την αχάραχτη,
κύκλους γράφει.
Ιούλιος.
Ο ήλιος της αλήθειας μας τυφλώνει.
Αύγουστος.
Ο ήλιος σαν αλήθεια μας ξεραίνει.
Ξερή κι η λίμνη,
μια γούβα απόμεινε
και μια σταγόνα.

Γ.Π.

Έλα βρε μαλάκα!

Ένα Βαλκανικό περιστατικό που μοιράστηκε ιδιωτικά ένας φίλος*

Βρε Καπετανιε ..να μοιραστω κι εγω μια ιστορια μαζι σου?σχετικα με τις Μακεδονιες και τις ''χαμενες πατριδες''?θα τοκανα δημοσια αλλα δεν νομιζω οτι θα τρελαθεικαι κανενας να την ακουσει...και δυστυχως ουτε κι εμενα με ενδιαφερει αν θα την ακουσει κανεις. αλλά όπως θελεις

γιατι φοβαμαι μην περασει σαν ''αυτοπροβολη''.θα αφησω σε σενα την τυχητης να την κανεις οτι θελει

εναι καμμια 15 αρια χρονια πριν το λιγοτερο..λοιπον .με εχει φερει το ταξιδι μου σε μια μικρη πολη στις ΕΛΒΕΤΙΚΕς ΑΛΠΕΙς...ΧΕΙΜΩΝΑΣ..''περιφερωμενος ταξιδιωτης ''εγω ψαχνοντας να δω τι παιζει απο διασκεδαση στην πολη κατεληξα σ ενα κλειστο γηπεδο μπασκετ οπυ υπηρχε πολυς κοσμος και κατι γιορταζε..οποτε οκ μπηκα...ηταν κατι Γιουγκοσλαβοι και λιοποι που γιορταζαν τη προκριση η τη νικη της ομαδας τους..στο ποδοσφαιρο ?στο μπασκετ ?θα σε γεελασω ,μιας και δεν ειμαι φαν ...ηταν ομως η εποχη που η Γιουγκοσλαβια αλληλοσφαγιαζοταν... φου μπηκα και πηρα ενα τσιπουρο (η οπως το λεγανε αυτοι) χαζευα γυρω γυρω...ηταν ωραια ατμοσφαιρα ..πολυ οικεια ...οι μουσικες...οι χοροι...Βαλκανια..!!!!..αλλη μαγεια...!!!.οπου σιγα σιγα αρχισαν να με πλησιαζουν διαφοροι.....οι πρωτοι που ηρθαν ηταν κατι νεαροι Αλβανοι..αδιακριτοι ,οπως παντα,ρωτησαν απο που ειμαι...τους ειπα Ελληνας...ενα μεγαλο χαμογελο κι ενα ''ελα βρε Μαλακα''εισεπραξα σαν πρωτη απαντηση (καλοδεχουμενη μιας και ηταν στα Ελληνικα),,κι οταν εμαθαν οτι ημουν απ την Κερκυρα εγινε ακομη καλυτερο μιας και ολοι τους ειχαν περασει απο κει..ειτε για δουλεια ειτε για να φυγουν απλα..χαρηκα ειλικρινα με τα παιδια..μετα ηρθαν κατι γεροι Αλβανοι..παλιοι κουμουνιστες...σκαμενοι ανθρωποι..βγαλμενοι απ το Παπαδιαμαντη ..η το Καββαδια.μετα κατι Σερβοι..(αδελφια παλια με τους κερκυραιους,απο πολλους πολεμους..) μπαρουτοκαπνισμενοι πραγματικα ..μυριζες τον πολεμο πανω τους...και λεγαμε και λεγαμε ..οπου σκαει κι ενα παληκαρι ..ολοκληρη ντουλαπα και μου κολαει το μουτρο του στο δικο μου και μου λεει ''εγω ειμαι Μακεδονας''' ΟΚ του λεω απο που ?Φλωρινα ?Εδεσσα?Θσσαλονικη?ΟΧΙ μου λεει ειμαι Μακεδονας απ την Μακεδονια....οκ του λεω..δηλαδη απο ποια πολη?απ τα Σκοπια μου λεει...Α οκ ,του λεω δηλαδη Σκοπιανος...οχι μου λεει ειμαι Μακεδονας...απ την Βορεια Μακεδονια...οκ του λεω μην κανεις ετσι κι εγω ειμαι απ την Νοτια Κερκυρα ..και?και παγωσε..δεν ηξερε να μου πει κατι αλλο..κι εγω απλα του ειπα (επειδη μου φανηκε συμπαθητικος πισω απο ολα τ αλλα )...οτι εχε το νου σου αγορι μου γιατι αυτοι που κουρδιζουνε εσας κι εμας να βγαινουμε και να φωναζουμε ειμαι το ενα και ειμαι το αλλο ,αυτη την στιγμη ειναι αραχτοι στις βιλαρες τους η στην Χαλκιδικη η σε καμια βουνοκορφη στο Κουμανοβο ,κι εγω κι εσυ ειμαστε προσφυγες σε ξενες χωρες για να μπορεσουμε να ζησουμε εμεις και τα παιδια μας...προσφυγες ισον σκλαβοι....τι δεν καταλαβαινεις....??η σιωπη που επεσε την εσπασε ενας γερος Αλβανος...σκαμενος περα περα...που γυρισε αυτος και του ειπε......'''Ακου τον δεν ειναι Μαλακας...''και συνεχισε εγω ειμαι ειπε Βορειο Ηπειρωτης...ξαιρω κι απο πατριδες ,ξαιρω κι απο προσφυγιες....Απο κει και περα ολη η βραδυα ηταν απλα ΥΠΕΡΟΧΗ...αυτο που λεμε ''εδω ειναι βαλκανια δεν ειναι παιξε γελασε...'''η ΄΄εδω ειναι Βαλκανια παιξε και γελασε αν μπορεις'''διαλεξε..εμεις ηπιαμε ..χορεψαμε...και με τον ''Μακεδονα''τον οποιον ολο το βραδυ τον φωναζα Μεγαλεξαντρο..κι αυτος απλα γεμιζε τα ποτηρια ..και τις καρδιες μας..σου ειπα ηταν καλο παληκαρι με μια υπεροχη γυναικα κι ενα φανταστικο μωρο μερικων μηνων...και χωρισαμε ολοι πλεριοι.απο ευχαριστηση εκει που μας εφερε του καθεμιανου η ζωη ...ξενοι και περιπλανωμενοι....και καμιανου η πατριδα δεν απειληθηκε ΠΟΤΕ απο ΚΑΝΕΝΑΝ ολοι ειμασταν ''οπου γης πατρις και πασα γης ταφος...''απλα...κι ετσι εζησα εγω το ''μακεδονικο'''

το κερασακι στην τουρτα ηταν οτι εννοειτε οτι εγινα αεροπλανο με αποτελεσμα να με γυρισω στο σπιτι μου με το περιπολικο της Ελβετικης αστυνομιασ...ΚΙ ΕΤΣΙ ΕΖΗΣΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΟΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ...εστω και για μια νυχτα...!!!σε σκοτιζω το ξέρω αλλα μου φαίνεσαι καλός ακροατης...αυτο ''ακουω ''απο σενα οταν σε ακουω....συμπαθα με αν σε σκοτισα..i wasnt trying to make any point...ετσι στα ειπα οπως θαθελα να τα πω στο καφενειο και καποιος να καταλαβει κατι....τι ακριβως?ενας θεος ξέρει .....ξανασυμπαθα με.....

https://www.youtube.com/watch?v=rX8WszSlbuA

*Φίλος ακροατής που κάνουμε μαζί ραδιόφωνο

Georgios

Georgios

Georgios

Από πού και γιατί; - Γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια 3.(Τούρκικα)

Στη γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα αναφερθούμε και σήμερα. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως η Ελληνική στη μακραίωνη πορεία της γονιμοποίησε τον παγκόσμιο λόγο για πολλούς αιώνες, λόγω της κυριαρχίας, πολιτικής και πολιτιστικής, των Ελλήνων.  Η επικράτηση των Ρωμαίων, σήμανε το τέλος της πολιτικής κυριαρχίας των Ελλήνων, στην ανατολική Μεσόγειο όμως, η λατινική παρότι ήταν η γλώσσα του κατακτητή, δεν μπόρεσε να επιβληθεί στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας, αν και επιχειρήθηκε με την καθιέρωσή της ως επίσημης γλώσσας, και χρησιμοποιήθηκε στη διοίκηση, το στρατό, τη δικαιοσύνη, τις επιγραφές και τα νομίσματα. Από τον 6ο αιώνα και μετά, στο πολυεθνικό κράτος, που μας είναι γνωστό ως βυζαντινή αυτοκρατορία, η ελληνική, για να είναι κατανοητοί οι νόμοι από του ελληνόφωνους υπηκόους,  καθίσταται αρχικά, με τις "νεαρές" του Ιουστινιανού το 535, ως η γλώσσα της δικαιοσύνης,  και  έναν αιώνα αργότερα, το 610, επί βασιλείας του Ηρακλείου, ως η επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας.  Στη συνέχεια  η  γλώσσα μας,  εξακολουθεί να δανείζει αλλά και δανείζεται λέξεις και εκφράσεις από γειτονικούς λαούς με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή στην ιστορική πορεία μέχρι την άλωση το 1453 από τους Τούρκους, με τους οποίους και συμβιώσαμε αναγκαστικά μέχρι την απελευθέρωση. Η Ελληνική γλώσσα στα χρόνια της τουρκοκρατίας, κατάφερε όχι μόνο να διασωθεί, αλλά και να έχει επίδραση στην τουρκική, ανάλογη της μακρόχρονης επαφής με τον τουρκικό λαό:yali (< γιαλός < αιγιαλός), ahtapot (< οχταπόδι), zivgar (< ζευγάρι), firakti (< φράκτης), halaz (< χαλάζι), koraf (< χωράφι), levrek (< λαβράκι), fener (< φανάρι), tirpan (< δρεπάνι), irgat (< εργάτης), evlek (< αυλάκι), anahtar (< ανοιχτήρι) και άλλες πολλές, όπως πολλές είναι και οι λέξεις που υιοθετήσαμε και χρησιμοποιούμε συχνά στο λόγο μας. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες από τις  πιο συχνά χρησιμοποιούμενες: 

,Αγιάζι, Γιακάς, Γιαπί , Γιαρμάς, Γιαούρτι, Γιλέκο, Γινάτι, Γλέντι,Γούρι , Γρουσούζης  Εργένης, Ζόρι . Καβγάς, Καρπούζι, Κέφι, Κιμάς, Κουμπαράς,Κουσούρι, Κουτουρού, Λεβέντης, Λεκές, Λούκι, Μανάβης,Μαράζι  Μπακάλης  Μπαξές, Μπουνταλάς,. Μπουντρούμι. Ντέρτι, Παπούτσι, Ρουσφέτι, Σόι, Σοκάκι, Τεμπέλης ,

Τσιγκούνης, Φουκαράς, Χαράτσι, Χαρτζιλίκι,. Χασάπης, Χατίρι.

 Για την γλωσσική αλληλοπεριχώρηση στη βαλκανική χερσόνησο θα αναφερθούμε και σε επόμενες εκπομπές καθώς ο χρόνος της σημερινής μας συνάντησης ολοκληρώθηκε. Από τον Αλέξανδρο Κασελάκη που ήταν στην τεχνική επιμέλεια και από μένα γεια σας και να είστε καλά. 

Από πού και γιατί; - Γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια 2. (Αλβανικά - Αρβανίτικα)

Συνεχίζουμε και σήμερα την περιήγησή μας στη Βαλκανική χερσόνησο, καταγράφοντας τις γλωσσικές ανταλλαγές που έγιναν με τους γειτονικούς λαούς. Οι Αλβανοί και οι Αρβανίτες, όπως αποκαλούμε τους Αλβανόφωνους που κατοικούσαν και κατοικούν στην Ελληνική επικράτεια δάνεισαν και δανείστηκαν αρκετές λέξεις, που η χρήση τους στον καθημερινό λόγο είναι συχνότατη. Τα Αρβανίτικα έχουν έντονες επιρροές από τα μεσαιωνικά Αλβανικά. Οι Αρβανίτες είναι στην πλειονότητα τους Χριστιανοί Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα και στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν δίγλωσσοι. Η γλώσσα τους έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την Ελληνική γλώσσα με την οποία έχει έρθει σε επαφή, από τα Λατινικά και από τα Σλαβικά. Η γλώσσα πλέον βρίσκεται σε παρακμή, εν μέρει εξαιτίας της μετακίνησης των Αρβανιτών από τα χωριά τους στις ελληνόφωνες πόλεις και εν μέρει λόγω της πλήρους πολιτιστικής ενσωμάτωσης των Αρβανιτών από το ελληνικό περιβάλλον. Ο όρος Αρβανίτικα προέρχεται από τη λέξη Αρβανίται. Η ετυμολογία του ελληνικού επιθέτου Αρβανίτικος -η -ο προέρχεται από τη ρίζα Αρβανίτ- του ουσιαστικού Αρβανίτης, σύμφωνα με το λεξικό του Γιάννη Κουλάκη. Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη η λέξη προέρχεται από το τοπωνύμιο Άρβανα>αλβ.Ärbena. Η ονομασία Άρβανα δόθηκε αρχικώς στην οροσειρά που εκτείνεται μεταξύ των ποταμών Mat και Ischmi (δυτικά της Αχρίδας). Οι λέξεις που ήρθαν στα ελληνικά από τα αλβανικά, ανεξάρτητα αν η απώτερη προέλευσή τους είναι από άλλη γλώσσα  είναι αρκετές, αν και λιγότερες από αυτές που ήρθαν από τα σλαβικά και πολύ λιγότερες από αυτές που ήρθαν από τα τούρκικα, στις οποίες αναφερθήκαμε σε προηγούμενες εκπομπές. Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από τις πιο γνωστές και συχνά χρησιμοποιούμενες στον καθημερινό μας λόγο: 

βλάμης γούβα ζουλάπι, καλαμπόκι, κοκορέτσι, κοπέλα, κουλαντρίζω,λουλούδι, λούμπα, λούτσα,  μάγκας 

μαρμάγκα, μπάκα,μπαμπέσης, μπέσα.μπομπότα,μπουσουλάω,πλιάτσικο, σβέρκος,

 τάτσι μίτσι κότσι, τσίφτης, τσούπρα, φλογέρα, φάρα*,
Η φάρα είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης με βάση την καταγωγή (παρόμοια με το γένος). Οι Αρβανίτες ήταν οργανωμένοι σε φάρες, κυρίως κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν ένας οπλαρχηγός και η φάρα έπαιρνε το όνομά του (π.χ. η φάρα του Μπότσαρη) 

 Από την ελληνική τα αλβα­νικά πήραν λέξεις όπως: nikoqiri ‘ο νοικοκύρης’ (< νοικοκύρης), prika ‘η προίκα’ (< προίκα), ormis ‘ορμώ’ (< ορμήσω, ορμώ), stolis ‘στολίζω’ (< στολίσω, στολίζω), pllakos ‘πλακώνω’ (< πλακώσω, πλακώνω) καθώς και ανθρωπωνύμια: Jorgo (< Γιώργος), Panajot (< Παναγιώτης), Niko (< Νίκος), Vangjel (< Βαγγέλης), Parashqevi (< Παρασκευή), Costa (< Κώστας) 
'Εδώ κάπου 
ο χρόνος της σημερινής μας συνάντησης ολοκληρώθηκε. Από τον Αλέξανδρο Κασελάκη που ήταν στην τεχνική επιμέλεια και από μένα γεια σας και να είστε καλά. 

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Από πού και γιατί; - Γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια (Σλάβικα)

Έχουμε αναφερθεί πολλές φορές απ' αυτό το βήμα στην επιρροή που άσκησε η Ελληνική στις γλώσσες του κόσμου. Η γλώσσα μας έχει μακραίωνη ιστορία και αποδεδειγμένη συνέχεια. Είναι πάρα πολλές οι λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα στο καθημερινό μας λεξιλόγιο απαράλλακτες ή μεταλλαγμένες που προέρχονται από τα ομηρικά έπη. Είναι επίσης γεγονός ότι στην πορεία της ελληνικής γλώσσας υιοθετήθηκαν λέξεις και εκφράσεις από γειτονικούς λαούς με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή σε διάφορες ιστορικές περιόδους.

Από αυτούς τους λαούς έχουμε δανειστεί, αλλά και τους έχουμε δανείσει. Σήμερα θα αναφερθούμε στις γλωσσικές ανταλλαγές με τους Σλάβους.  

Η κάθοδός τους στη Βαλκανική Χερσόνησο περί τα τέλη του 6ου μ. Χ αιώνα και ο εκχριστιανισμός τους από τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο οι οποίοι μετέφρασαν τα Ευαγγέλια στη γλώσσα τους δημιουργώντας το κυριλλικό αλφάβητο, συνέβαλε στο να εισχωρήσουν ελληνικές λέξεις αρχικά στην εκκλησιαστική και στη συνέχεια  και σε άλλους τομείς της σλαβικής γλώσσας: apostol (< απόστολος), djiakon (< διάκονος), kaluger (< καλόγηρος), monah (< μοναχός), αλλά και, aritmetika (< αριθμητική), gramatika (< γραμματική), filosofija (< φιλοσοφία), astronomija (< αστρονομία). Στη βουλγαρική σλαβική διάλεκτο συναντάμε αρκετές  λέξεις στο καθημερινό τους λεξιλόγιο, όπως visna (< βύσσινο), krevat (< κρεβάτι), , hartija (< χαρτί), και  δεκάδες κύρια ονόματα,όπως Andrei (< Ανδρέας), Anastas (< Αναστάσιος), Atanas (< Αθανάσιος), Georgi (< Γεώργιος), Dimitar (Δημήτριος) Irina (< Ειρήνη) Sofia (Σοφία)  Jelena (Ελένη) Anastasia (Αναστασία) 
Στην Ελληνική δανειστήκαμε από τους Σλάβους αρκετές λέξεις που τις εντάξαμε και τις χρησιμοποιούμε καθημερινά. Ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό  του έχει καταγράψει 100, επισημαίνοντας, πως τα δάνεια από την σλαβική είναι πολύ λιγότερα από αυτά που πήραμε από άλλες γλώσσες γειτονικών λαών όπως για παράδειγμα από την τουρκική και είναι κατά μέσον όρο  λιγότερο συχνές από τις  λέξεις τουρκικής προέλευσης, στις οποίες θα αναφερθούμε σε επόμενη εκπομπή. Κλείνοντας τη σημερινή μας συνάντηση παραθέτω μερικές από τις πιο τις  πιο γνωστές και συχνότερα εμφανιζόμενες στον καθημερινό μας λόγο, λέξεις σλαβικής προέλευσης: 

ασβός βάλτος βαρδάρης βλάχος βότκα βρικόλακας γιάφκα γκλάβα ιντελιγκέντσια καρβέλι λόγγος   μενσεβίκος μουντός μπαλαμούτι μπέμπελη μπολσεβίκος μπουχός ντόμπρος πάπρικα πογκρόμ    προβοκάτσια ραβασάκι ρούβλι  ρούχο σαμοβάρι σανός σβάρνα στούμπος τζόρας  τρόικα

τσάρος τσέλιγκας τσίπα  και φράξια. Για την γλωσσική αλληλοπεριχώρηση στη βαλκανική χερσόνησο θα αναφερθούμε και σε επόμενες εκπομπές καθώς ο χρόνος της σημερινής μας συνάντησης ολοκληρώθηκε. Από τον Αλέξανδρο Κασελάκη που ήταν στην τεχνική επιμέλεια και από μένα γεια σας και να είστε καλά. 

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Από πού και γιατί* - Γαλαξίας

Τη φωτεινή λευκάζουσα λεωφόρο που αντικρίζουμε τη νύχτα, όταν σηκώσουμε το κεφάλι μας και στρέψουμε τα μάτια μας στον ουρανό την ονόμασαν από την αρχαιότητα γαλαξία.

Η λέξη προέρχεται από το γάλα και ο σχετικός μύθος που αιτιολογεί την ετυμολογία της  είναι της Ήρας, που όταν έμαθε πως ο Ηρακλής τον οποίο  θήλαζε, ήταν νόθο παιδί του Δία, τον τράβηξε απότομα από το στήθος της και το γάλα της σκορπίστηκε στον ουρανό.  Σύμφωνα με παρεμφερή  εκδοχή, ο Ερμής έβαλε στα κρυφά τον Ηρακλή να τραφεί από τα στήθη της Ήρας που κοιμόταν,  όμως το βρέφος δάγκωσε τη θηλή της και το γάλα της Ήρας εκτινάχθηκε στο σύμπαν  σχηματίζοντας τον Γαλαξία. Ο Πλούταρχος  δίνει την ετυμολογική ερμηνεία του γαλαξία από την χροιά του: «δια δε τη λευκόχροιαν γαλαξίας ονομαζόμενος».

Άλλος μύθος θεωρεί τη «φωτεινή λεωφόρο»  δημιούργημα του Ηλίου, λόγω της καθημερινής πορείας του και σε μία παραλλαγή του, ως «την οδόν του Φαέθοντος» και της καταστροφικής διαδρομής του άρματος του ήλιου που κακώς του εμπιστεύτηκε ο πατέρας του ο Απόλλων.

 Οι Λατίνοι επηρεασμένοι από τους ελληνικούς  μύθους  αποκάλεσαν τον γαλαξία   via lactea : γαλακτική οδό, εξ ου αγγλ.: milky way. αλλά και galaxy . Κατά τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, η οδός αυτή οδηγούσε στο ανάκτορο του Διός.

Για τους Χριστιανούς ο γαλαξίας γίνεται: «το ζωνάρι της Παναγιάς», «ο Ιορδάνης ποταμός» και για τους ρωμαικαθολικούς ο δρόμος που περπάτησε  ο San Giacomo.

 Ενδιαφέρον παρουσιάζει και  ένας φιλανδικός μύθος συμφωνα με τον οποίο ο γαλαξίας είναι ο δρόμος των πουλιών λινουνράτα στα φιλανδικά. (Την ίδια λέξη χρησιμοποιούν και σήμερα). Οι Φινλανδοί  είχαν παρατηρήσει ότι τα αποδημητικά πουλιά χρησιμοποιούσαν τον Γαλαξία ως οδηγό για να ταξιδέψουν νότια, όπου πίστευαν ότι βρίσκεται το Λιντουκότο (το σπίτι των πουλιών). Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώθηκε επιστημονικά πολλούς αιώνες αργότερα.

 Ο Δημόκριτος  τον 5^ο  αιώνα π.Χ. ήταν ο πρώτος που ισχυρίσθηκε (χωρίς όργανα)ότι ο Γαλαξίας αποτελείται από απομακρυσμένα άστρα: «Γαλαξίας εστί πολλών και μικρών και συνεχών αστέρων, συμφωτιζομένων αλλήλοις, συναυγασμός δια την πύκνωσιν» Για να τον επιβεβαιώσει αρκετούς αιώνες αργότερα ο Γαλιλαίος

 Η λέξη γαλαξίας  αυτούσια η μεταφρασμένη πέρασε  και σε άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες: galaxy ή Milky way στην Αγγλική, galassia ή via lacteal στην Ιταλική, Galaxie ή voie lactee στη Γαλλική,Galaxie ή Milchstrasse  στη Γερμανική.

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Από πού και γιατί* - Να σου πω ή να σε πω;

Είναι γνωστή η αντιπαράθεση που υπάρχει ανάμεσα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για αρκετούς τύπους λέξεων και εκφράσεων που χρησιμοποιούνται είτε διαφορετικά είτε παραλλαγμένα. Στη Θεσσαλονίκη όταν λένε τυρί εννοούν τη φέτα και οι Αθηναίοι τους κοροϊδεύουν, γιατί βέβαια υπάρχουν κι άλλα τυριά. Οι Θεσσαλονικείς τώρα, θεωρούν παράλογη την Αθηναϊκή ονομασία σουβλάκι για το τυλιχτό εθνικό μας Junk Food,καθώς όπως βάσιμα υποστηρίζουν το σουβλάκι είναι το υποκοριστικό της λέξης σούβλα και σε καμιά περίπτωση  δεν σημαίνει «τυλιχτό». Η παραγγελία "ένα σουβλάκι με γύρο" αν δοθεί στη Θεσσαλονίκη, το πιθανότερο είναι να μην πραγματοποιηθεί, αν δεν δοθούν περαιτέρω διευκρινήσεις.Τα ίδια ισχύουν και για το καλαμάκι που στην Αθήνα ορίζει και το σουβλάκι, εκτός από τον (συνήθως πλαστικό) σωλήνα που χρησιμοποιείται για να ρουφήξουμε υγρό σε μικρές ποσότητες. Αν ζητήσεις ένα καλαμάκι από τον σερβιτόρο, στη Θεσσαλονίκη θα σου το φέρει για να πιεις το αναψυκτικό σου. Διαφορές στα λεκτικά της γαστρονομίας υπάρχουν αρκετές και αντιμετωπίζονται με ειρωνικά αστειάκια εκατέρωθεν. Εκεί όμως που το παιχνίδι χοντραίνει είναι στην προσωπική αντωνυμία "εγώ-σύ-αυτός" Στη Θεσσαλονίκη χρησιμοποιούν την αιτιατική πτώση της, δηλαδή "σε, με, τον", ενώ στην Αθήνα τη γενική, δηλαδή "σου. μου, του". Το γνωστό «θα σε κάνω κεφτέδες»  προκαλεί θυμηδία στους νότιους που θεωρούν ότι μόνον ο τύπος που χρησιμοποιούν  είναι ο σωστός. 

Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα.  Δεν υπάρχει κάποια συντακτική εξήγηση που να συνηγορεί υπέρ της μίας ή της άλλης εκδοχής, καθώς και οι δύο είναι ορθές και μπορούν επαρκώς να σταθούν στο λόγο.Όταν καταργήθηκε η δοτική πτώση, ήδη από τα χρόνια της Αλεξανδρινής Κοινής, προέκυψε η ανάγκη, αρχικά στον προφορικό λόγο, να αντικατασταθεί με μιαν άλλη. Για το «τι λέγεις μοι;» για παράδειγμα, αλλού χρησιμοποιούσαν το «τι μου λες;» και αλλού το «τι με λες;» Η αντικατάσταση της αρχαίας δοτικής έγινε πρώτα και κυρίως από την αιτιατική. Η εξέλιξη αυτή, που είναι χρονικά παλαιότερη, επικράτησε στο ιδίωμα της Κωνσταντινούπολης και στα βόρεια ελληνικά ιδιώματα. Αντίθετα, στα νότια ιδιώματα (Αθήνα, νησιά, Πελοπόννησος) επικράτησε η χρήση της γενικής πτώσης στη θέση της παλαιάς δοτικής. Οπότε προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός, αφού ότι και σε πω, ότι και να μου πεις σωστό είναι. Βέβαια η επικρατούσα πεποίθηση πως ο τύπος της γενικής είναι ο μόνος σωστός έχει γλωσσικά αποπροσανατολίσει κάποιους, λίγους Θεσσαλονικείς, που αποδεχόμενοι αυτή την εκδοχή, αντικαθιστούν ιδίως στο δεύτερο πρόσωπο, σε κάποιες περιπτώσεις εντελώς λανθασμένα το σε με το σου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το "θα σου πάρω τηλέφωνο" που βέβαια είναι λάθος, αν δεν πρόκειται για υπόσχεση μελλοντικής δωρεάς. Κάθε τόπος έχει τη δική του ντοπιολαλιά και κάθε ντοπιολαλιά έχει τη γοητεία της και την ιστορία της, και αν το «θα σε κάνω κεφτέδες» φαίνεται στους νότιους λανθασμένο γιατί δημιουργεί παρανόηση, πώς μπορούμε να αποφύγουμε την παρανόηση όταν η αναγγελία για το μεσημεριανό γίνεται σε πολλά άτομα, και στη βόρεια και στη νότια Ελλάδα, ο πληθυντικός μας ενώνει: θα σας κάνω κεφτέδες! 😎😎😎Για σας και να είστε καλά. 

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/