ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΙΔΙΩΤΙΚΟΚΡΑΤΙΑ Ή ΙΔΙΩΤΙΚΟΑΡΧΙΑ; Τι λέε...

ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΙΔΙΩΤΙΚΟΚΡΑΤΙΑ Ή ΙΔΙΩΤΙΚΟΑΡΧΙΑ; Τι λέε...: ΑΠΟ ΠΟΥ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ: Ένα ταξίδι στις ρίζες λέξεων εκφράσεων.  Δευτέρα με Παρασκευή στις 7 και 56 και στις 18 και 55 από το ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ...

Από πού και γιατί - Αιδώς Αργείοι

 Η φράση «Αιδώς Αργείοι» που σε απλά ελληνικά σημαίνει «Ντροπή (σας) Αργείοι». Χρησιμοποιείται απαξιωτικά ως επίπληξη σε ομάδες ανθρώπων όταν λένε ή κάνουν πράγματα ντροπιαστικά. Σπανιότερα η φράση χρησιμοποιείται και ως ατομική επίπληξη. Τη φράση αυτή που την πρωτοσυναντάμε δύο φορές στην Ιλιάδα του Ομήρου αναφέρεται σε όλους τους Έλληνες και όχι μόνο στους καταγόμενους από το Άργος, καθώς «Αργείους» και «Δαναούς» αποκαλούσαν ολόκληρο το στράτευμα των Αχαιών. Ο πρώτος που την φώναξεείναι ο Στέντορας στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Έλληνες να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. Με με την ίδια φράση επέπληξε ο Αίαντας τους Αργείους όταν φοβισμένοι και καταπτοημένοι  ανέχονταν τους Τρώες να απειλούν με κάψιμο τα πλοία τους. Λόγιος  δανεισμός από την αρχαία ελληνική η αιδώς με προέλευση από το ρήμα αιδέομαι -ούμαι που σημαίνει σέβομαι, ντρέπομαι, συγχωρώ. 

Τι είναι όμως η αιδώς; Δεν έχει σχέση με ενοχές και  τύψεις, είναι η ηθική συνείδηση, ο σεβασμός στους άγραφους νόμους, το φιλότιμο, ο αυτοσεβασμός. Δεν σχετίζεται με την ντροπή ή τον φόβο που νιώθει κάποιος, όταν γίνεται αντιληπτός από τους άλλους ότι δεν προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της κοινότητας που ζει (το συναίσθημα αυτό εκφραζόταν με τη λέξη αισχύνη). Είναι η ντροπή που νιώθει απέναντι στις εσωτερικευμένες αξίες, στον κώδικα τιμής, στη φωνή της κρίσης. Η ομόρριζη λέξη αιδοίο προέρχεται ετυμολογικά από το επίθετο «αἰδοῑος», που σημαίνει «άξιος σεβασμού, σεβαστός». Το επίθετο αυτό αποδίδεται άλλωστε και στον Δία (Αἰδοῑος Ζεύς – ο Δίας ως θεός του ελέους).  Επίσης Αναιδής αυτός που δεν σέβεται Αιδεσιμολογιώτατος : Προσφωνείται ο έγγαμος ιερέας με πτυχίο Ανωτάτης  Σχολής και Αιδεσιμώτατος :  ο έγγαμος ιερέας άνευ πτυχίου.

Η αξία της αιδούς που συγκρατούσε τον άνθρωπο και τον έκανε ικανό να ζει με τους συνανθρώπους του με αρμονία αντιστοιχεί με τη σημερινή έννοια της κοινωνικής συνείδησης. Η κοινωνική συνείδηση είναι η γνώση ενός κώδικα εσωτερικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, δηλαδή αντίληψη των αρχών, των αξιών και των κοινωνικών θεσμών. Αυτά καθιστούν δυνατή τη συνύπαρξη, τη συνεννόηση, τη συναλλαγή, ενώ παράλληλα περιορίζεται η αντιπαλότητα, η αυθαιρεσία, η αβεβαιότητα, η αποστασιοποίηση.

Εδραιώνεται, όμως, όταν όλοι οι πολίτες (άρχοντες και αρχόμενοι) συμπεριφέρονται βάσει αυτού του κώδικα.

Από πού και γιατί - Μάσκα

 Η μάσκα προστασίας έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας και όπως δείχνουν τα πράγματα θα παραμείνει για αρκετό καιρό  ακόμα. Η ιστορία της μάσκας  χάνεται στα βάθη των αιώνων. Δεν υπάρχει πολιτισμός, από εκείνον των Μάγια μέχρι του σύγχρονου της παγκοσμιοποίησης και του διαδικτύου, που δεν έχει χρησιμοποιήσει μάσκες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Για την κοινωνική ανθρωπολογία,  τη λαογραφία, τη
θρησκειολογία αλλά και την ιατρική, η μάσκα αποτελεί διαχρονικά, αντικείμενο μελέτης και για την τέχνη, μια ιδιαίτερη πηγή έμπνευσης.

Στο λεξικό Μπαμπινιώτη διαβάζουμε πως είναι δάνειο από το παλαιό ιταλικό masca, maschera στα σύγρονα Ιταλικά. Υπάρχει όμως  και  το γαλλικό masque, απ' οπού είναι εξίσου πιθανό να το έχουμε δανειστεί. Το υστερολατινικό masca, σήμαινε «προσωπείο» αλλά και «μάγισσα, δαίμονας», με προέλευση από το προ-ρωμαϊκό *maska «μαύρος», από το φούμο που μαύριζε το πρόσωπο.

 Κληρονομιά από Διονυσιακές γιορτές και άλλα θρησκευτικά έθιμα, στην αρχαία Ελλάδα τα προσωπεία καθιερώθηκαν στο Αττικό Θέατρο από το  Θέσπη τον 6ο π.Χ αιώνα.

Φτιαγμένα στην αρχή από άχρωμο λινό ύφασμα, απέκτησαν με τον καιρό το χρώμα και τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου προσώπου.

Το προσωπείο αποτελούσε εργαλείο πρακτικής ανάγκης: ο κάθε υποκριτής έπαιζε πολλούς ρόλους. Οι άντρες υποδύονταν γυναίκες ενώ ο Χορός έπρεπε να έχει ομοιογένεια.

Θα ήταν παράλειψη  να μην αναφέρουμε το τουρκικό maskara, που προέρχεται από το αραβικό maskharah ΜΑΣΧΑΡΕ που σημαίνει γελωτοποιός.  Στα ελληνικά  «μασκαράς» είναι ο αποκριάτικος, που φοράει μάσκα, αλλά κι ο επιπόλαιος  που φέρεται κατά τρόπο ανεπίτρεπτο ή γελοίο, που κάνει μασκαραλίκια. Στο Λεξικό της Κοινης Νεοελληνικής διαβάζουμε ότι πρόκειται για διαφορετικές λέξεις, με διαφορετική ετυμολογία. Ο μεταμφιεσμένος μασκαράς ετυμολογείται από τη λατινική μάσκα , ενώ αυτός που κάνει μασκαραλίκια από τον αραβοτουρκικό μασκαρά.

Βέβαια, όπως  σημειώνει εύστοχα ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό του, η διαφορά σημασίας από τον μεταμφιεσμένο στον γελωτοποιό είναι μικρή και εύκολα γεφυρώνεται, οπότε θα ήταν πιο απλό να δεχτούμε, όπως έχει προταθεί, ότι και η λατινική λέξη masca έχει αραβική προέλευση.

Από πού και γιατί - Συλλογική προσπάθεια

Η συνεργατική  και συνεταιριστική διάθεση του ελληνικού λαού, είναι γνωστή   και θεωρητικά αποκρυσταλλώνεται μέσα από ένα πλήθος σχετικών παροιμιών, στις χαρακτηριστικότερες των οποίων θα αναφερθούμε σήμερα. Η αδυναμία  του ενός ατόμου να είναι αποτελεσματικό, περιγράφεται έξυπνα και επιγραμματικά από  την γνωστότατη παροιμιακή φράση: Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη, αλλά και πολλές άλλες όπως: Από ένα λιθάρι  δεν βγαίνει τ' αλεύρι, και ο ένας δεν τα ξέρει όλα, που λένε στην Β. Ελλάδα και είναι αντίστοιχη της αρχαίας: Εις ανήρ ου τ α πσνθ' ορά. Ένας ίσον κανένας λέμε σήμερα, εις ανήρ ουδείς ανήρ, έλεγαν οι αρχαίοι. Και όσο ο ένας δεν μπορεί τόσο οι δύο ή περισσότεροι τα καταφέρνουν μια χαρά, υποστηρίζουν  πάμπολλες σχετικές παροιμίες όπως: Βάστα με να σε βαστώ ν' ανεβούμε στο βουνό, το 'να χέρι νίβει τ' άλλο και τα δυο το πρόσωπο, οι πολλοί κάνουν πολλά και ο ένας γκαγκανένα λένε στην Ήπειρο, οι πολλοί με τα κουτάλια εξεγλύψαν τα τσουκάλια 

 Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε εδώ και την ύπαρξη, λιγότερων σίγουρα, αλλά αρκετών παροιμιών με αντιομαδικό, ατομικιστικό πνεύμα, Τα αν θες να πάρεις σύντροφο κράτα και τη ματσούκα, και Μικρό, μικρό τ' αλώνι μου ν' μοναχικό μου, είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα αρνητικής προσέγγισης, που κατά πάσα πιθανότητα προέκυψαν, είτε από κάποια κακή εμπειρία του εμπνευστή τους, είτε την εν γένει δυστροπία και ανοησία του, παρά στην ανυπόστατη  δυσπιστία στα αναμφισβήτητα  πλεονεκτήματα της συνεργασίας και της συλλογικής προσπάθειας.

Οι συλλογικές προσπάθειες απαιτούν θυσίες και υπαγορεύουν ηρωικές εξόδους από το κάστρο μας.

Οι συλλογικές προσπάθειες  ξεκινούν με την Αφαίρεση και μετά ακολουθούν οι υπόλοιπες, Πρόσθεση, Πολλαπλασιασμός, Διαίρεση.

Πρώτα λοιπόν αφαιρείς την ιδιοτέλεια -το εγώ, κατόπιν προστίθεσαι στο «εμείς» και πολλαπλασιάζεις τη δύναμή σου, και στο τέλος διαιρείς, μοιράζεσαι αυτό που κέρδισες μέσα απ' αυτή τη διαδικασία, με όλους.

Έχοντας τολμήσει την «ηρωική έξοδο» είσαι ήδη κερδισμένος σε αρετή. Η αυταπάρνηση λειτουργεί λυτρωτικά, απελευθερώνει από τα δεσμά της ψευδαίσθησης της υπερτιμημένης ατομικότητάς μας. Μετατρέπει τον ανταγωνισμό σε συνεργασία, το φθόνο σε ά-φθονία, την απληστία σε πλησμονή.

Από πού και γιατί - τσίφτης

 Το γεράκι στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά είναι αυτό που συμβολίζει την ψυχή.                     Σε πολλούς αμφορείς, και άλλα θαυμάσια έργα της αρχαιότητας, εικονίζονται θεοί καθισμένοι σε θρόνους με την συντροφιά γερακιών. Στην ελληνική μυθολογία θεωρούνταν και ένα από τα Ιερά ζώα του Απόλλωνα. Το γεράκι έχει, με αρνητικό πρόσημο,  χρησιμοποιηθεί μεταφορικά, για τους στρατιωτικούς των ΗΠΑ, για τους τοκογλύφους των αγορών, και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, που το ζητούμενο είναι να τονιστεί  η αρπακτική διάθεση. Απ' την άλλη το γεράκι ως σαΐνι και ξεφτέρι, αλλά και ως τσίφτης, έχει ενταχθεί  στο λεξιλόγιο. μας για να περιγράψει θετικές ιδιότητες. Σαΐνι μεταφορικά είναι ο πάρα πολύ έξυπνος άνθρωπος , που βρίσκει λύσεις, συχνά πρωτότυπες, σε δύσκολα πρακτικά ή θεωρητικά προβλήματα Με την ίδια περίπου σημασία, αλλά με έμφαση στην ταχύτητα και την εξειδίκευση το ξεφτέρι προσδιορίζει κάποιον που γνωρίζει πολύ καλά ένα αντικείμενο ή έναν τομέα σε βαθμό που να είναι πολύ γρήγορος στην εξεύρεση λύσεων και την αντιμετώπιση καταστάσεων σε σχέση με το αντικείμενο. Και πάμε τώρα στον τσίφτη. Η προέλευση της λέξης είναι από τα Αλβανικά και συγκεκριμένα από το qift που σημαίνει γεράκι - αυτό λένε τα λεξικά. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας η λέξη τσίφτης χρησιμοποιείται κυριολεκτικά για  ένα τύπο μικρόσωμου γερακιού Μολονότι είναι ένα από τα πιο κοινά αρπακτικά σε άλλες περιοχές της Ευρώπης και στην Ασία, στη χώρα μας ο Τσίφτης απειλείται άμεσα με εξαφάνιση. Ο ελληνικός πληθυσμός φθίνει διαρκώς εξαιτίας της συνεχιζόμενης επέμβασης του ανθρώπου στους χώρους φωλιάσματος αλλά και των λαθροκυνηγών που εξακολουθούν να τουφεκίζουν Τσίφτες παρά το γεγονός ότι το αρπακτικό αυτό έχει χαρακτηριστεί ιδιαίτερα προστατευόμενο είδος.

. Όπως και οι λέξεις ξεφτέρι και σαΐνι που σημαίνουν αρχικά γεράκι και μετέπειτα πήραν και τη σημασία του ξύπνιου ανθρώπου έτσι είναι και ο τσίφτης, με επιπλέον την ιδιότητα μπεσαλή, που μπορείς να τον εμπιστευτείς γιατί κρατάει το λόγο του και που δυστυχώς και αυτό το είδος... του μπεσαλή, απειλείται άμεσα με εξαφάνιση.

DAY -1

 Τράβηξα απαλά το χταπόδι απ΄την καρδιά μου

 και με προσοχή το τοποθέτησα στο ενυδρείο με τα χρυσόψαρα,

 δίπλα στο κλουβάκι με το χάμστερ 

που γυμνάζεται όλη μέρα τρέχοντας στο εσωτερικό του τροχού που γυρίζει

 και δεν πηγαίνει πουθενά. 

Ξύπνησα πάλι άγρια χαράματα

 μα δεν πονάω

 και το κενό απ το χταπόδι, χώρος 

Το καινούργιο φεγγάρι θα μας πάει μακρυά. 

Πολύ μακριά, πέρα!

Πιο πέρα κι απ το πέρα, δηλαδή εδώ!

Θα συναντηθούμε μια μέρα μετά τη σιωπή

 

Μ αρέσει η μυρωδιά σου 

Το χάμστερ θα κολυμπάει 

και το χταπόδι στον τροχό. 

Και τα μαλλιά σου. 

Τι μένει όταν φεύγει ο πόνος; 

Βάλσαμο η γλυκιά προσμονή 

και η σιωπή καταφύγιο 

για να ακούσεις τον δικό σου παλμό. 

Χωρίς να σε αποσπά ο τροχός που τρίζει 

κι οι μπουρμπουλήθρες απ' το ενυδρείο.

Γ, Π,

"Από πού και γιατί"* Μόρτης

 

Ο μόρτης είναι αδερφάκι του μάγκα στον οποίο έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενη εκπομπή και ξαδερφάκι του τσίφτη, στον οποίο  θα αναφερθούμε σε επόμενη. Η λέξη έχει μια κάπως μακάβρια ετυμολογία. Στο Λεξικό της κοινής νεοελληνικής  και το Ετυμολογικό Λεξικό του Μπαμπινιώτη , αναφέρουν ότι πιθανόν προέρχεται από την τουρκική λέξη mortu/morto/morti που σημαίνει πεθαμένος ή κουφάρι, που ανάγεται στην ιταλική morto, και αυτή με τη σειρά της στη γνωστή λατινική λέξη mors – mortis «θάνατος». Ο morti ήταν ο τυμβωρύχος και ο νεκροθάφτης. Στο λεξιλόγιό εντάχθηκε η λόγια λέξη απόλοιμος που επινοήθηκε για τους έχοντες αποκτήσει ανοσία. Απόλοιμοι ήταν οι διασωθέντες από τον λοιμό της πανώλης. Στα τέλη του 19ου αιώνα  οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν  ότι όσοι είχαν επιβιώσει από μία προσβολή πανώλης ήταν δύσκολο να προσβληθούν ξανά. Αυτό έδινε μεγάλο πλεονέκτημα στους μόρτηδες, γιατί μπορούσαν να προσφέρουν υπηρεσίες  που κανείς άλλος δεν ήταν διατεθειμένος να προσφέρει, λόγω του φόβου μετάδοσης της νόσου.

Οι απόλοιμοι, οι μόρτες δηλαδή, ήταν αυτοί που καθάριζαν.  Ήταν οι νεκροθάφτες,  αλλά προσέφεραν και άλλες υπηρεσίες: μετέφεραν τους ασθενείς σε μέρη απομόνωσης, αναλάμβαναν τη φροντίδα  τους, έκαναν το καθάρισμα των σπιτιών, τον αερισμό τους, την απολύμανση  κ.α., την ίδια στιγμή, η πανώλη τους έδωσε τη δυνατότητα να κλέψουν, αφού ήταν οι μόνοι που  κυκλοφορούσαν ελεύθερα και μπορούσαν να μπαίνουν στα άδεια σπίτια.

 Ο Μορτής στη λαϊκή γλώσσα προσδιόριζε τα άτομα συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, του κόσμου της μαγκιάς, με θετική σημασία, την οποία κατά το μάλλον επικρατεί σήμερα. Όμως παλαιότερα όπως αναφέρει ο Σαραντάκος,

 στην κοινή ελληνική γλώσσα, η ίδια λέξη προσδιόριζε άτομα του λεγόμενου περιθωρίου και συνήθως είχε μειωτική ή και υβριστική απόχρωση, εκφράζοντας
ένα αρνητικό και αντικοινωνικό, για τα κατεστημένα ήθη, πρότυπο συμπεριφοράς

Στο Λεξικό του Δημητράκου διαβάζουμε στο λήμμα :  αγυιόπαις, αλήτης, αλάνης, μάγκας, χαμίνι / γεν. άνθρωπος ουτιδανός, μπερμπάντης.  Με τα  χρόνια η αμφισημία της λέξης εντάθηκε και απέκτησε διάφορες σημασίες, θετικής ή αρνητικής απόχρωσης , δηλαδή ο μόρτης μπορεί να είναι ο ψευτοπαλληκαράς, ο πονηρός, αλλά και ο έξυπνος, ο καταφερτζής, αυτός που κρατάει  το λόγο του, και ξηγιέται μόρτικα και Πασαλιμανιώτικα.

Πρώτο Πρόγραμμα 91,6 και 105,8 καθημερνά (Δευ-Παρ) 07.55 και 18.55 

As I Walked Out

Van Morrison

Produced by Van Morrison

Album As I Walked Out

 1

 

 1

AS I WALKED OUT LYRICS

As I walked out all the streets were empty
The government said everyone should stay home
And they spread fear and loathing and no hope for the future
Not many did question this very strange move

Well, on the government website from the 21st March 2020
It said COVID-19 was no longer high risk
Then two days later they put us under lockdown
Then why are we not being told the truth?

By all the media outlets and thе government lackeys
Why is this not big nеws, why is it being ignored?
Why no checks and balances, why no second opinions?
Why are they working, and why are we not?

As I walked out all the streets were empty
The government said everyone should stay home
And they spread fear and loathing and no hope for the future
Not many did question this very strange move

But on the government website from the 21st March 2020
It said COVID-19 was no longer high risk
Then two days later Boris put us under lockdown
Why are we not being told the truth?

By all the media outlets and the government lackeys
Why is this not big news, why is it being ignored?
Why no checks and balances, why no second opinions?
Why are they working, and why are we not?