Ο μόρτης είναι αδερφάκι του μάγκα στον οποίο έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενη εκπομπή και ξαδερφάκι του τσίφτη, στον οποίο θα αναφερθούμε σε επόμενη. Η λέξη έχει μια κάπως μακάβρια ετυμολογία. Στο Λεξικό της κοινής νεοελληνικής και το Ετυμολογικό Λεξικό του Μπαμπινιώτη , αναφέρουν ότι πιθανόν προέρχεται από την τουρκική λέξη mortu/morto/morti που σημαίνει πεθαμένος ή κουφάρι, που ανάγεται στην ιταλική morto, και αυτή με τη σειρά της στη γνωστή λατινική λέξη mors – mortis «θάνατος». Ο morti ήταν ο τυμβωρύχος και ο νεκροθάφτης. Στο λεξιλόγιό εντάχθηκε η λόγια λέξη απόλοιμος που επινοήθηκε για τους έχοντες αποκτήσει ανοσία. Απόλοιμοι ήταν οι διασωθέντες από τον λοιμό της πανώλης. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν ότι όσοι είχαν επιβιώσει από μία προσβολή πανώλης ήταν δύσκολο να προσβληθούν ξανά. Αυτό έδινε μεγάλο πλεονέκτημα στους μόρτηδες, γιατί μπορούσαν να προσφέρουν υπηρεσίες που κανείς άλλος δεν ήταν διατεθειμένος να προσφέρει, λόγω του φόβου μετάδοσης της νόσου.
Οι απόλοιμοι, οι μόρτες δηλαδή, ήταν αυτοί που καθάριζαν. Ήταν οι νεκροθάφτες, αλλά προσέφεραν και άλλες υπηρεσίες: μετέφεραν τους ασθενείς σε μέρη απομόνωσης, αναλάμβαναν τη φροντίδα τους, έκαναν το καθάρισμα των σπιτιών, τον αερισμό τους, την απολύμανση κ.α., την ίδια στιγμή, η πανώλη τους έδωσε τη δυνατότητα να κλέψουν, αφού ήταν οι μόνοι που κυκλοφορούσαν ελεύθερα και μπορούσαν να μπαίνουν στα άδεια σπίτια.
Ο Μορτής στη λαϊκή γλώσσα προσδιόριζε τα άτομα συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, του κόσμου της μαγκιάς, με θετική σημασία, την οποία κατά το μάλλον επικρατεί σήμερα. Όμως παλαιότερα όπως αναφέρει ο Σαραντάκος,
στην κοινή ελληνική γλώσσα, η ίδια λέξη προσδιόριζε άτομα του λεγόμενου περιθωρίου και συνήθως είχε μειωτική ή και υβριστική απόχρωση, εκφράζοντας
ένα αρνητικό και αντικοινωνικό, για τα κατεστημένα ήθη, πρότυπο συμπεριφοράς
ένα αρνητικό και αντικοινωνικό, για τα κατεστημένα ήθη, πρότυπο συμπεριφοράς
Στο Λεξικό του Δημητράκου διαβάζουμε στο λήμμα : αγυιόπαις, αλήτης, αλάνης, μάγκας, χαμίνι / γεν. άνθρωπος ουτιδανός, μπερμπάντης. Με τα χρόνια η αμφισημία της λέξης εντάθηκε και απέκτησε διάφορες σημασίες, θετικής ή αρνητικής απόχρωσης , δηλαδή ο μόρτης μπορεί να είναι ο ψευτοπαλληκαράς, ο πονηρός, αλλά και ο έξυπνος, ο καταφερτζής, αυτός που κρατάει το λόγο του, και ξηγιέται μόρτικα και Πασαλιμανιώτικα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου