Από πού και γιατί* Τετάρτη και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις...

 

• Οι τακτικοί ακροατές του Πρώτου προγράμματος πιθανόν να θυμούνται τον σουρεαλιστικό τίτλο της νυχτερινής εκπομπής "χωρίς νυχοκόπτη" που παρουσίαζα μέχρι πριν  κάτι μήνες κάθε Τετάρτη και Παρασκευή. Ο τίτλος μου προέκυψε όταν η διεύθυνση προγράμματος μου ανακοίνωσε πως η εκπομπή θα μεταδίδεται τις συγκεκριμένες μέρες. Αμέσως μούρθε στο νου η ατάκα της γιαγιάς Θεοχαρίας: “Τετάρτη και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις την Κυριακή να μην λουστείς, αν θέλεις να προκόψεις”. Το πρώτο  σκέλος  της ευρύτατα διαδεδομένης παλαιότερα πρόληψης, ταίριαζε δισήμαντα με αυτό που ήθελα: Να προσδιορίζει χιουμοριστικά, σκωπτικά, αυτοσαρκαστικά και σουρεαλιστικά, όχι μόνον τις μέρες μετάδοσης, αλλά και το ύφος της εκπομπής που με τα νύχια θα έξυνε, την ιλουστρασιόν επιφάνεια της κυρίαρχης αφήγησης για την πραγματικότητα, που κάποτε πλασάρεται ως κανονικότητα κι ενίοτε ως αναγκαστικότητα. Έτσι από το “Τετάρτη και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις" μ' αυτούς τους περίεργους συνειρμούς, επινοήθηκε ο τίτλος  "χωρίς νυχοκόπτη". Τώρα θα μου πείτε, αν η εκπομπή μεταδιδόταν Κυριακή θα την έλεγες "χωρίς σαμπουάν"; -Μάλλον όχι, θα προτιμούσα το χωρίς σαπούνι. Το γιατί θα εξηγηθεί στη συνέχεια.  “Τετάρτη και Παρασκευή λοιπόν, τα νύχια σου μην κόψεις, την Κυριακή να μην λουστείς, αν θέλεις να προκόψεις”. Γιατί όμως το έλεγαν (και το έκαναν) αυτό παλιά – και έφτασε ως τις μέρες μας; Σίγουρα πρόκειται για μια πρόληψη, με θρησκευτικό υπόβαθρο.
• 
  Η Τετάρτη και η Παρασκευή είναι, κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία, ημέρες νηστείας και οι οικιακές εργασίες διακόπτονται από το απόγευμα της προηγούμενης μέρας – όπως συμβαίνει και στις παραμονές των γιορτών. Και επειδή κατά τη διάρκεια της νηστείας  δεν πρέπει κανείς να αποβάλλει από πάνω του έστω και το ελάχιστο έτσι, υπήρχε η πρόληψη να μην κόβονται αυτές τις δύο μέρες τα νύχια. Την Κυριακή, ως ημέρα απόλυτης αργίας, δεν κάνουμε καμία δουλειά, ούτε καν προσωπική καθαριότητα ή καλλωπισμό. Να επισημάνουμε κλείνοντας πως παλιότερα η λέξη  λούσιμο δεν περιοριζόταν στα μαλλιά περιλάμβανε και τον καθαρισμό του σώματος.

              *
Πρώτο Πρόγραμμα 91,6 και 105,8 καθημερνά (Δευ-Παρ) 07.55 και 18.55 

Από πού καραντίνα

  Μια λέξη  που πολυακούστηκε  και μας ταλαιπώρησε το 2020 και εξακολουθεί να μας ταλαιπωρεί, εύχομαι όχι για πολύ καιρό ακόμα, είναι  η καραντίνα. Η λέξη προέρχεται από το παλιό ιταλικό quarantina (στα σημερινά ιταλικά quarantena), που έλκει την καταγωγή της  από το αριθμητικό quaranta, δηλ. σαράντα. 

Είναι ο περιορισμός των δραστηριοτήτων των  ανθρώπων ή της μεταφοράς αγαθών, έτσι ώστε να αποφευχθεί η εξάπλωση ασθενειών ή παρασίτων. Ή αλλιώς, η επιβεβλημένη απομόνωση.

.

Για πρώτη φορά το καθεστώς αυτό της απαγόρευσης εφαρμόστηκε στην πόλη της Ραγούζας, το σημερινό Ντουμπρόβνικ, τον 14ο αιώνα, τότε που η πανδημία της πανούκλας, ο Μαύρος Θάνατος, είχε εξολοθρεύσει το 30% του πληθυσμού της Ευρώπης. Αρχικά, η απαγόρευση ήταν για 30 μέρες, Οι αξιωματούχοι της πόλης  Ragusa, , πέρασαν νόμο που έθετε σε ισχύ το trentino, δηλαδή περίοδο 30 ημερών απομόνωσης για τα πλοία που έφταναν από περιοχές που είχαν πληγεί από την πανώλη, αλλά το 1448 η Ενετική Γερουσία την παρέτεινε σε 40 μέρες και από τότε γεννήθηκε ο όρος. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια γιατί επεκτάθηκε η περίοδος απομόνωσης. Λένε πως η βουβωνική πανώλη είχε κύκλο 37 ημερών  οπότε η σαρανταήμερη καραντίνα ήταν αποτελεσματικός τρόπος για να εμποδιστεί η μετάδοσή της.  Άλλοι μελετητές λένε πως ο αριθμός 40 παρέχει μια αίσθηση ασφάλειας στο συλλογικό ασυνείδητο. Υπάρχουν πολλά πολιτισμικά στοιχεία που συνδέονται με τον αριθμό 40, όπως και αναφορές από τη Βίβλο και άλλα θρησκευτικά κείμενα.  Στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη αλλά και στο Κοράνι ο αριθμός σαράντα συχνά περιγράφει μια περίοδο δοκιμασίας, προετοιμασίας ή και τιμωρίας, ή σηματοδοτεί μια αλλαγή. Τόσες ήταν οι ημέρες που νήστεψε ο Ιησούς στην έρημο της Ιουδαίας, τόσες κράτησε ο Κατακλυσμός και τόσο χρονών ήταν ο Μωάμεθ όταν έλαβε την πρώτη αποκάλυψη από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ. Επίσης μετά το γεγονός της Ανάστασης, ο Ιησούς πέρασε ακόμα 40 ημέρες στη γη...: Παρόμοιες είναι οι ιστορίες για τη φώτιση του Βούδα μετά από 40 ημέρες διαλογισμού και νηστείας αλλά και του Μωυσή που απομονώθηκε για 40 ημέρες στο όρος Σινά

Σαράντα ημέρες θέλει το έμβρυο για να σχηματισθεί από την έναρξη της εγκυμοσύνης και 40 να σαραντίσει η λεχώνα για να βγει από το σπίτι, σύμφωνα με την ελληνική παράδοση.

Σε 40 ημέρες ο πόνος του πένθους μαλακώνει, γίνεται το πρώτο μνημόσυνο.

Από σαράντα  κύματα περάσαμε για να πετύχουμε το σκοπό μας .

Το καραντί που μας γνώρισε με το ομώνυμο ποίημα του ο Καββαδίας κι είναι η φουσκοθαλασσιά έχει τουρκική ετυμολογία (karantι) karıntı (δίνη· πλευρικό κύμα),  δεν έχει καμιά σχέση ούτε με την καραντίνα, όπως και το γκαραντί που σημαίνει αφενός την εγγύηση και αφετέρου το εγγυημένο και η προέλευσή του είναι γαλλική. Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας επιτρέψτε μου να πιθανολογήσω πως η χρονιά που αφήσαμε πίσω, το 2020, θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά  της  καραντίνας, άλλωστε. 20+20=40.  Και βεβαία "Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή/ παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή"  Γεια σας και να είστε όλοι καλά. 

ΝΤΡΟΠΗ ΚΙ ΕΝΟΧΕΣ

 

Η Μελαγχολία σύμφωνα με τον Ιπποκράτη είναι ψυχική κατάσταση του ανθρώπου κατά την οποία ο φόβος και η απόσυρση διαρκούν για πολύ καιρό. Ο ορισμός ισχύει ακόμη και σήμερα ως έχει. Καταθλιπτικός είναι κάποιος που ζει μακριά από τον κόσμο, αποφεύγει και φοβάται την ανθρώπινη συναναστροφή. Συχνά αισθάνεται βαθειά κουρασμένος.

Είναι όλοι οι μοναχικοί άνθρωποι καταθλιπτικοί;

Το σίγουρο είναι ότι η ευφορία, πού είναι το αντίθετο της κατάθλιψης, οδηγεί σε υπερβολική μερικές φορές κοινωνική συναναστροφή. Όμως όταν έχουμε συννεφιές προτιμάμε να μένουμε μόνοι μας να κλαίμε τον πόνο μας.

Άρα ανεξάρτητα από τις βιολογικές ερμηνείες της κατάθλιψης υπάρχουν κλινικά δεδομένα πού μένουν σταθερά κι αναλλοίωτα εδώ και πολλούς αιώνες. Είναι ίσως η μόνη ψυχική νόσος για τα συμπτώματα και τη διάγνωση της οποίας συμφωνούν ο γιατροί μεταξύ τους. Ακόμη και αν τους χωρίζουν αιώνες.

Όλοι γνωρίζουν ότι η κατάθλιψη συνοδεύεται από θλίψη. Αποτελεί απορία άξιον για ποιο λόγο αγνοείται ένα άλλο συναίσθημα πιο βαθύ, πιο έντονο και πιο ανησυχητικό από την θλιψη. Πρόκειται για τη ντροπή την όποια όλοι ντρέπονται φαίνεται να ομολογήσουν.

Η ντροπή είναι κάτι διαφορετικό από τις ενοχές. Οι ενοχές προϋποθέτουν κάποιο άλλο πρόσωπο. Ο πενθών για παράδειγμα το γονέα του πιστεύει ότι δεν φέρθηκε καλά στον νεκρό όσο ζούσε. Οι ενοχές αναφέρονται στη συμπεριφορά μας απέναντι σε κάποιον άλλον.

Όποιος αισθάνεται ένοχος ζητά μία τιμωρία. Ο ντροπιασμένοςδεν ζητά την Τιμωρία, ζητά την εξαφάνιση. Η ντροπή συνιστά ισχυρό και άγριο συναίσθημα πού δεν ανακουφίζεται. Ο μελαγχολικός υποφέρει πάνω απ όλα από ντροπή.

Υπάρχουν κοινωνίες, όπως η ιαπωνική, στις οποίες η ντροπή παίζει ισχυρό ρόλο στις σχέσεις των ανθρώπων. Το ίδιο συνέβαινε στις αρχαίες ελληνικές κοινωνίες. «Αιδώς Αργείοι». Ο γνώστες της Ιλιάδος θυμούνται την αυτοκτονία του Αίαντα πάνω στο σπαθί του που μας κάνει να σκεφτόμαστε, με κάθε επιφύλαξη, το χαρα-κίρι των Γιαπωνέζων. Ο Αίαντας ενώ είχε βγει περιπολία με τον Οδυσσέα εξέλαβε τα βόδια για Τρώες και τα αποδεκάτισε. Την άλλη μέρα πού αντελήφθη το σφάλμα του δεν άντεξε την ντροπή και προτίμησε να δώσει τέλος στη ζωή του.

Σήμερα η αντίδρασή του φαντάζει υπερβολική ως ακατανόητη. Πιθανόν να έχουμε εξελιχθεί ως κοινωνία και να μην νιώθουμε πια ντροπές ως μικρά παιδιά. Είναι πια ντροπή να αισθάνεται κανείς ντροπή.

Μας αρκούν κάποιες μικροενοχές με τις οποίες τα βολεύουμε. Και δεν φτάνουμε στα άκρα.

ήρθες ξανά

 

Ντυμένη χειμωνιάτικα ήρθες ξανά,

γιατί ήσουν μόνη ήρθες ξανά

κι έξω το χιόνι του θανατά,

μαύρο.

Θα σε δεχτώ,

χωρίς κουβέντα περισσή,

χωρίς κακία.

Δεν ωφελεί

να σου θυμίσω

πως εσύ

ήσουν η αιτία

και το μαχαίρι

και το μαχαίρωμα.

Ήρθες ξανά, καλώς ήρθες,

Πες ό,τι θες, μ’ άσε τις πίκρες στο κατακάθι του καφέ που σε κερνάω,

δε νοιώθω πια μήτε πονάω.

Κοίτα η φωτιά, μας βγάζει γλώσσες

μας κοροϊδεύει χαριτωμένα…

Γέλα κι εσύ!

Νάξερες πόσες νυχτιές ,με χέρια παγωμένα σε καρτερούσα.

Μα μη φοβάσαι – τον εαυτό σου,

το καλοκαίρι είναι μακριά ,

κι αν φύγεις τότε – βγαλ’ το παλτό σου,

θα 'χω και πάλι – λυσ' τα μαλλιά σου,

την προσμονή μου – γελά ψυχή μου,

για συντροφιά.

Gdansk December 1979

κυλώ

Μόλις μ' αγαπήσεις

θα φύγω μακριά σου
μα θάχω απ την καρδιά σου
εκείνον τον παλμό,
που όλα τα αλλάζει,
όλα τα ομορφαίνει
και όνειρα υφαίνει,
με τέμπο μαγικό.

Όχι μη με φωνάξεις,
για να με συναντήσεις
άγγιξε το σφυγμό σου

και θα φανερωθώ.

γιατί όπου και νάμαι,
μ' ό,τι και να παλεύω
μέσα σου ταξειδεύω,

στο αίμα σου κυλώ.