Από πού και γιατί*-. Βία

Η βία θα μας απασχολήσει σήμερα. Όχι για να την  καταδικάσουμε απ' όπου  κι αν προέρχεται, όπως στερεοτυπικά ακούμε όλο και συχνότερα τελευταία, αλλά απλώς για να διερευνήσουμε την ετυμολογική και κυρίως τη μυθολογική - ιστορική περιπέτεια της λέξης και της έννοιας. 

Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει πως η βία έχει αρχαία ινδοευρωπαϊκή ρίζα κβίγια , που συνδέεται με το σανσκριτικό j(i)ya, γίβα που σημαίνει «κυριαρχία". Ή εικόνα της ρίζας αυτής μοιάζει ιδιαίτερα, με την εικόνα μιας επίσης ινδοευρωπαϊκής και επίσης δισύλλαβης ρίζας από την οποία πιθανολογείται η καταγωγή της λέξης «βίος». Ομόρριζο με τη βία είναι το ρήμα «βινώ», που σημαίνει «συνουσιάζομαι»... Στην Οδύσσεια, ο Όμηρος λέει: «επήν υμέων γε βίας αφελώμεθα χαλκώ» (αφού σας αφαιρέσωμεν την ρώμην, ήτοι την ζωήν). «Είναι πράγματι μεθυστικός ο πειρασμός να αρπαχτούμε από την ομοιότητα ήχου και εικόνας και να συσχετίσουμε μέχρι γάμου τη βία και τον βίο, τη βία σαν μαμή όχι μόνο της επανάστασης, σύμφωνα με τον τίτλο που της έχει απονεμηθεί αρμοδίως, αλλά της ίδιας της ζωής· της ζωής εν γένει, με αρχή της το βιαιότατο Μπιγκ Μπαγκ, τη Μεγάλη Εκρηξη, αλλά και της ατομικής ζωής, όπου μια μικρή, πάντως αρκετά βίαιη έκρηξη μας ξεκεφαλώνει και μας φέρνει στο φως». αναφέρει σε παλαιότερη επιφυλλίδα ο Παντελής Μπουκάλας.  Στην ελληνική μυθολογία η Βία είναι η προσωποποίηση της αφηρημένης έννοιας της δύναμης. Η Βία, το Κράτος, ο Ζήλος και η Νίκη αναφέρονται από τον Ησίοδο στη Θεογονία του ως αδέλφια, τέκνα της στυγερής Στυγός και του Πάλλαντα. Στο Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, το Κράτος και η Βία, πάντα εκτελεστικά όργανα των αποφάσεων του Δία, φέρνουν αλυσοδεμένο τον τιμωρημένο, επαναστάτη ενάντια στους θεούς, Προμηθέα και παρακινούν τον Ήφαιστο να καρφώσει τις αλυσίδες του στο βράχο. Τα δύο αυτά πρόσωπα εκφράζουν την έννοια της δύναμης των εκτελεστικών οργάνων απέναντι στην ευγένεια και τη δικαιοσύνη. Αν ζούσε σήμερα ο Προμηθέας, ίσως το ξανασκεφτόταν. Οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν αυτή την ευεργετική ενέργεια για να δημιουργήσουν όπλα μαζικής καταστροφής, αιματηρούς πολέμους και σφαγές και η βία από τη μυθολογία πέρασε στην Ιστορία και έγινε αποκλειστικό προνόμιο της κρατικής εξουσίας.

Η Βία στον Προμηθέα Δεσμώτη είναι βουβή. Το Κράτος μιλά, παρακινεί και πράττει. Σε πολλές παραστάσεις του έργου ένας και μόνο ηθοποιός έπαιζε το διπλό ρόλο Κράτους-Βίας, ως τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Σύμφωνα με τους ερμηνευτές του Αισχύλου, η Βία σιωπά γιατί δεν χρειάζεται να μιλήσει. Μόνο ασκείται ή ασκεί.

Για τον Ησίοδο ,στη Θεογονία του, ο Δίας όρκισε τη Βία και τα αδέρφια της -με πρώτο και πιο σημαντικό το Κράτος- να είναι για πάντα οι συνοδοί του, όταν αυτός επιβάλει την εξουσία του. 

Και κλείνοντας καλό είναι να  θυμόμαστε πως το «καταδικάζω τη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται», είναι η αγαπημένη κουβέντα διάφορων σοβαροφανών, που καταπίνουν την κάμηλον των ισχυρών και διυλίζουν τον κώνωπα των αδυνάτων. Σημαίνει ότι καταδικάζω τόσο τη βία των ναζί όσο και της Εθνικής Αντίστασης, σημαίνει ότι καταδικάζω τη βία του βιαστή όσο και τη βία που ασκεί εναντίον του το θύμα του για να υπερασπίσει τον εαυτό του – όταν μπορεί να το κάνει.

*Από πού και γιατί. Καθημερινά στο πρώτο πρόγραμμα 07:55 - 18:55

Εαρινή ισημερία

 

Με τα μάτια κλειστά απέναντι απ' το laptop ακούω τις φυσαλίδες του φραπέ να σκάνε στο ποτήρι.

Μια καμπάνα μακριά καλεί το ποίμνιο κι ένας γλάρος το ταίρι του.

Φαγούρα στο δεξί ρουθούνι εσωτερικά. Κυριακή πρωί, πρώτη μέρα της άνοιξης, παγκόσμια μέρα  της ποίησης.

Παιδεία ευτυχούσι μεν εστί κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον. *Από πού και γιατί.

 Παιδεία ευτυχούσι μεν εστί κόσμος, ατυχούσι δε καταφύγιον.

–	Η παιδεία είναι στολίδι γι’ αυτούς που ευτυχούν και καταφύγιο γι’ αυτούς που δυστυχούν, κατά τον Ισοκράτη. και  για Σωκράτη εύφορη γη, που προσφέρει τα πάντα .

Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει.–

.

Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή

 Με αυτή τη διατύπωση είναι γνωστό στα ελληνικά το απόσπασμα από το λόγο που ο Βίκτωρ Ουγκώ εκφώνησε το 1847 στη «Βουλή των Ομοτίμων» της Γαλλίας, της οποίας ήταν μέλος.

Η έκφραση στο πρωτότυπο είναι «Celui qui ouvre une porte d'école, ferme une prison» (Όποιος ανοίγει την πόρτα του σχολείου, κλείνει μια φυλακή

 Στην Ελλάδα σήμερα η παιδεία ιδιωτικοποιείται οι συγχωνεύσεις και καταργήσεις σχολείων συνεχίζονται την ίδια στιγμή που δημιουργούνται  νέες φυλακές, με ακόμη περισσότερη αυστηρότητα και ποινική καταστολή και με την λογική των Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ).  Χτίζουν φυλακές και γκρεμίζουν σχολεία.

Η παιδεία ήταν πάντα στο στόχαστρο των αυταρχικών κυβερνήσεων.

Το σύνθημα «Προίκα στη παιδεία, όχι στη Σοφία» ακουγόταν στην Αθήνα στις φοιτητικές κινητοποιήσεις το 1962, εποχή που η κυβέρνηση Κ. Καραμανλή (υπουργός Παιδείας Γρ. Κασιμάτης), εν όψει του γάμου της με τον γιο του έκπτωτου βασιλιά της Ισπανίας, προίκιζε πλουσιοπάροχα την πριγκίπισσα Σοφία, κόρη του τότε βασιλέα Παύλου και της Φρειδερίκης, ενώ ταυτόχρονα αρνιόταν πεισματικά κάθε αύξηση των δαπανών για την Παιδεία.

Λέγεται πως εμπνευστής του συνθήματος αυτού ήταν ο νεαρός τότε Ανδρέας Λεντάκης, Γραμματέας του Συλλόγου Εργαζομένων Φοιτητών και στέλεχος της νεολαίας της ΕΔΑ. Είναι η εποχή που οι δημοκρατικοί φοιτητές έχουν ως σύνθημά τους το «1-1-4» και την υπεράσπιση και τήρηση του Συντάγματος και το «15%», δηλαδή την απαίτηση του λαϊκού κινήματος να ανέλθουν τα κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού για την Παιδεία στο ύψος του 15%.

Αιτήματα διαχρονικά που εν πολλοίς παραμένουν σε όσους οραματίζονται  να χτίσουν μια υγιή κοινωνία, καθώς όπως  έλεγε κι ο Κοραής που την θεωρούσε θεμέλιο, Πολιτεία που δεν έχει σαν βάση της την παιδεία, είναι οικοδομή πάνω στην άμμο.» 

Ο όρος Παιδεία στην ευρύτερή του έννοια δεν περιορίζεται μόνο στο σχολείο, αλλά είναι απόρροια  συνδυασμένης επιρροής κοινωνικών και

πολιτιστικών παραγόντων. Εκτός από το σχολείο, η οικογένεια,

τα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, το ευρύτερο περιβάλλον με τις επικρατούσες

αξίες και αντιλήψεις, η πολιτιστική ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας, επιδρούν στην

πνευματική ανάπτυξη και στη διαμόρφωση  του ήθους και της προσωπικότητας του

ατόμου. Και ολοκληρώνουμε τη σύντομη αναφορά μας στην παιδεία με την γνωστότατη λαϊκή παροιμιακή φράση: «άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο».

*Από πού και γιατί. Καθημερινά στο πρώτο πρόγραμμα 07:55 - 19:55