. Βία

Η βία θα μας απασχολήσει σήμερα. Όχι για να την  καταδικάσουμε απ' όπου  κι αν προέρχεται, όπως στερεοτυπικά ακούμε όλο και συχνότερα τελευταία, αλλά απλώς για να διερευνήσουμε την ετυμολογική και κυρίως τη μυθολογική - ιστορική περιπέτεια της λέξης και της έννοιας. 

Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει πως η βία έχει αρχαία ινδοευρωπαϊκή ρίζα κβίγια , που συνδέεται με το σανσκριτικό j(i)ya, γίβα που σημαίνει «κυριαρχία". Ή εικόνα της ρίζας αυτής μοιάζει ιδιαίτερα, με την εικόνα μιας επίσης ινδοευρωπαϊκής και επίσης δισύλλαβης ρίζας από την οποία πιθανολογείται η καταγωγή της λέξης «βίος». Ομόρριζο με τη βία είναι το ρήμα «βινώ», που σημαίνει «συνουσιάζομαι»... Στην Οδύσσεια, ο Όμηρος λέει: «επήν υμέων γε βίας αφελώμεθα χαλκώ» (αφού σας αφαιρέσωμεν την ρώμην, ήτοι την ζωήν). «Είναι πράγματι μεθυστικός ο πειρασμός να αρπαχτούμε από την ομοιότητα ήχου και εικόνας και να συσχετίσουμε μέχρι γάμου τη βία και τον βίο, τη βία σαν μαμή όχι μόνο της επανάστασης, σύμφωνα με τον τίτλο που της έχει απονεμηθεί αρμοδίως, αλλά της ίδιας της ζωής· της ζωής εν γένει, με αρχή της το βιαιότατο Μπιγκ Μπαγκ, τη Μεγάλη Εκρηξη, αλλά και της ατομικής ζωής, όπου μια μικρή, πάντως αρκετά βίαιη έκρηξη μας ξεκεφαλώνει και μας φέρνει στο φως». αναφέρει σε παλαιότερη επιφυλλίδα ο Παντελής Μπουκάλας.  Στην ελληνική μυθολογία η Βία είναι η προσωποποίηση της αφηρημένης έννοιας της δύναμης. Η Βία, το Κράτος, ο Ζήλος και η Νίκη αναφέρονται από τον Ησίοδο στη Θεογονία του ως αδέλφια, τέκνα της στυγερής Στυγός και του Πάλλαντα. Στο Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, το Κράτος και η Βία, πάντα εκτελεστικά όργανα των αποφάσεων του Δία, φέρνουν αλυσοδεμένο τον τιμωρημένο, επαναστάτη ενάντια στους θεούς, Προμηθέα και παρακινούν τον Ήφαιστο να καρφώσει τις αλυσίδες του στο βράχο. Τα δύο αυτά πρόσωπα εκφράζουν την έννοια της δύναμης των εκτελεστικών οργάνων απέναντι στην ευγένεια και τη δικαιοσύνη. Αν ζούσε σήμερα ο Προμηθέας, ίσως το ξανασκεφτόταν. Οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν αυτή την ευεργετική ενέργεια για να δημιουργήσουν όπλα μαζικής καταστροφής, αιματηρούς πολέμους και σφαγές και η βία από τη μυθολογία πέρασε στην Ιστορία και έγινε αποκλειστικό προνόμιο της κρατικής εξουσίας.

Η Βία στον Προμηθέα Δεσμώτη είναι βουβή. Το Κράτος μιλά, παρακινεί και πράττει. Σε πολλές παραστάσεις του έργου ένας και μόνο ηθοποιός έπαιζε το διπλό ρόλο Κράτους-Βίας, ως τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Σύμφωνα με τους ερμηνευτές του Αισχύλου, η Βία σιωπά γιατί δεν χρειάζεται να μιλήσει. Μόνο ασκείται ή ασκεί.

Για τον Ησίοδο ,στη Θεογονία του, ο Δίας όρκισε τη Βία και τα αδέρφια της -με πρώτο και πιο σημαντικό το Κράτος- να είναι για πάντα οι συνοδοί του, όταν αυτός επιβάλει την εξουσία του. 

 Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο: «πόλεμος πατήρ πάντων» και σύμφωνα με τους μαρξιστές,  η βία είναι μαμή της ιστορίας. Οι επαναστάσεις είναι τοκετοί ενός νέου θαυμαστού κόσμου. Επαναστάσεις έγιναν πολλές αλλά θαυμαστός καινούργιος κόσμος δεν υπήρξε ποτέ. Ο παραλληλισμός αποδείχτηκε αδόκιμος,  τόσο στη διάρκεια του αιματοκυλισμένου εικοστού αιώνα όσο και στις μέρες μας που συνεχώς κλιμακώνεται. 

Η βία είναι μαμή μόνο της βίας, μάχαιραν έδωσες μάχαιραν θα λάβεις. Παρ όλα αυτά η βία αποτελεί χωρίς αμφιβολία αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Δεν λείπει ποτέ σε καμία εκδήλωση της. Σε γάμους και πανηγύρια πέφτουν πιστολιές, όταν αγκαλιάζουμε κάποιον που αγαπάμε τον σφίγγουμε μέχρι πνιγμονής αγνοώντας τις αντιδράσεις του και όποιος αγαπά παιδεύει η και δέρνει. Τι είναι λοιπόν αυτό πού κάνει ορισμένες μορφές βίας αποκρουστικές και καταδικαστέες; Γιατί οι φίλαθλοι ανέχονται τη βία στα γήπεδα όταν ασκείται εναντίων των αντιπάλων; Οδηγούμαστε στη σκέψη ότι στη κοινωνία μας υπάρχει δικαιολογημένη και αδικαιολόγητη βία. Όταν δεινοπαθεί αυτός που θεωρείται κακός ελάχιστοι διαμαρτύρονται και συνήθως πνίγονται οι φωνές τους. Ποιος όμως κρίνει πότε η βία δικαιολογείται και πότε όχι; Δύσκολη ερώτηση. Εκείνο που θέλουμε να τονίσουμε είναι ότι η καταδίκη η μη της βίας είναι σχετική, εξαρτάται από τις συνθήκες και εξαρτάται κυρίως από την ηθική κρίση του κάθε πολίτη. Η ηθική κρίση του κάθε πολίτη είναι μεταβαλλόμενη, είναι ρευστή, αλλάζει στην πορεία του χρόνου.

 Το «καταδικάζω τη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται», είναι η αγαπημένη κουβέντα διάφορων σοβαροφανών, που καταπίνουν την κάμηλον των ισχυρών και διυλίζουν τον κώνωπα των αδυνάτων. Σημαίνει ότι καταδικάζω τόσο τη βία των ναζί όσο και της Εθνικής Αντίστασης, σημαίνει ότι καταδικάζω τη βία του βιαστή όσο και τη βία που ασκεί εναντίον του το θύμα του για να υπερασπίσει τον εαυτό του – όταν μπορεί να το κάνει.