Από που και γιατί - Παροιμιακές φράσεις από τη Μυθολογία

 Παροιμιακή φράση είναι η φράση που ειπώθηκε ή γράφτηκε για ορισμένη περίπτωση και που χρησιμοποιείται έκτοτε ευρύτερα για άλλες παρόμοιες περιπτώσεις. Η Ελληνική μυθολογία, από τις πλουσιότερες πηγές παροιμιακών φράσεων που συναντάμε στον καθημερινό μας λόγο, είναι γεμάτη από μύθους που περιγράφουν  ανθρώπινες συμπεριφορές, άλλοτε πιο γενναίες και αξιοθαύμαστες σκιαγραφώντας ήρωες, και άλλοτε αμφιλεγόμενες και κατακριτέες από τους Θεούς, οι οποίες τελικά καταδικάζονται σε παραδειγματική τιμωρία. Το κέρας της Αμάλθειας, το μήλον της Έριδος, η πέτρα του Σίσυφου, το μαρτύριο του Τάνταλου, ο πακτωλός χρημάτων και
πολλές ακόμη παροιμιακές φράσεις από την Ελληνική μυθολογία  πλουτίζουν το λεξιλόγιο μας προσφέροντάς μας παραδείγματα προς μίμηση ή αποφυγή. Ο  παραμυθάς της Αρχαιότητας  Αίσωπος είναι ένας από τους μεγαλύτερους χορηγούς παροιμιακών φράσεων. "Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα" λέμε σ αυτόν που καυχιέται για ανύπαρκτα κατορθώματα... Επισημαίνοντας πως η ποιότητα υπερτερεί της ποσότητας  "Ένας αλλά λέων" απάντησε το λιοντάρι στην αλεπού που κοκορευόταν πως τα παιδιά που κάνει είναι πολύ περισσότερα, ενώ εκείνο κάνει μόνο ένα. «Σὺν Ἀθηνᾷ καὶ σὺ χεῖρα κίνει» λέμε  σε όσους τα περιμένουν όλα από το θεό ή την τύχη, χωρίς να κάνουν τίποτα οι ίδιοι σε μια δύσκολη στιγμή. Στον Αισώπειο μύθο η φράση  ειπώθηκε σε κάποιο πλούσιο Αθηναίο ναυαγό, ο οποίος, αντί να επιχειρήσει να κολυμπήσει ώστε να σωθεί, έκανε δεήσεις στη θεά Αθηνά να τον γλιτώσει. Και βέβαια "σπεύδε βραδέως" γιατί γελάει καλύτερα, όποιος γελάει τελευταίος, όπως γύρισε και είπε η χελώνα στον λαγό όταν τερμάτιζε πρώτη Στον… κλασσικό και ίσως πιο δημοφιλή μύθο του Αισώπου  

"Ο κόσμος όπου αισθάνομαι πιο άνετα, είναι ο Ελληνικός μύθος", έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ. Ο Βολτέρος θεωρούσε πως "Η Μυθολογία είναι η πρωτότοκη αδελφή της Ιστορίας". 

Τέλος, για τον Αμερικανό θεωρητικό της Μυθολογίας Loseph Cambell,

ο μύθος είναι το μυστικό άνοιγμα μέσα από το οποίο οι ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος διαχέονται στην ανθρώπινη αντίληψη.

Από πού και γιατί - Αίολος

 Το όνομα Αίολος στην Ελληνική μυθολογία μας παραπέμπει κυρίως σε δύο μορφές, στον γιο του Ποσειδώνα και πατέρα των 12 ανέμων που τους  κρατούσε  μέσα στον ασκό του και τους άφηνε μετά από εντολή του Δία, και στον Αίολο της Θεσσαλίας, γενάρχη των Αιολέων. Από αυτόν κατάγονταν οι Αιολείς, που μαζί με τους Ίωνες, τους Αχαιούς και τους Δωριείς, θεωρούνται οι τέσσερεις προγονικές φυλές που συναποτέλεσαν τον κύριο κορμό  των Ελλήνων. Ο Ασκός που κρατούσε τους ανέμους μας είναι γνωστός απ' την Οδύσσεια κι έχει περάσει στο καθημερινό μας λεξιλόγιο  για να περιγράψει την άστοχη κίνηση από την οποία προέκυψαν πολλές καταστροφές. Στο ταξίδι προς την Ιθάκη ο Οδυσσέας με τους συντρόφους πέρασε από την Αιολία, όπου ο Αίολος τον φιλοξένησε και τον βοήθησε να συνεχίσει το ταξίδι του. αυτός Έκλεισε όλους τους ανέμους σε ένα ασκί και άφησε μόνο τον ούριο Ζέφυρο να πνέει ευνοϊκά. Με τη βοήθεια του Ζέφυρου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του έφτασαν πολύ κοντά στην Ιθάκη. Αλλά κάποια στιγμή που ο Οδυσσέας αποκοιμήθηκε, οι σύντροφοί του άνοιξαν το ασκί, νομίζοντας ότι έχει χρυσάφι, και άφησαν ελεύθερους όλους τους ανέμους. Η θύελλα που  έστειλε τον Οδυσσέα πίσω στο νησί του Αιόλου, ο οποίος όμως δεν δέχτηκε να τον βοηθήσει και πάλι, τιμωρώντας τον για την ασέβεια των συντρόφων του.Η απληστία και η περιέργεια των συντρόφων που νόμισαν ότι ο Αίολος του είχε δώσει μαλάματα, χρυσάφι και ασήμι και άλλους θησαυρούς, τους οδήγησε στο καταστροφικό άνοιγμα του ασκού του Αιόλου. Έτσι λοιπόν για όποιον δρα με τρόπο που προκαλεί ανεξέλεγκτες συνέπειες, λέμε Άνοιξε τον ασκό του Αιόλου και με την ίδια περίπου συχνότητα, συναντάμε στον καθημερινό λόγο και την πληθυντική εκδοχή, δηλαδή τους ασκούς του Αιόλου που κάποιοι τον θεωρούν πιο παραστατικό για να τονίσουν το μέγεθος της συμφοράς. Οι γνώμες των ειδικών διίστανται για το πια εκδοχή είναι πιο δόκιμη, με τους περισσότερους όμως να καταλήγουν πως καμμιά από τις δύο δεν είναι λάθος. Το θέμα είναι είτε τον ασκό έιτε τους ασκούς, όπως και το κουτί της Πανδώρας  να μη τα ανοίγουμε. Το κοκτέιλ απληστίας και περιεργείας, έχει τις περισσότερες φορές τραγικές συνέπειες.

Από πού και γιατί - Χημεία

 

Με τη χημεία θα ασχοληθούμε σήμερα. Η Χημεία  είναι η θεμελιώδης, Φυσική επιστήμη,  η οποία ερευνά και μελετά τα χημικά στοιχεία και τις χημικές ενώσεις που αποτελούνται από άτομα, μόρια και ιόντα, επίσης τη σύνθεση, τη δομή, τις ιδιότητες, και τη συμπεριφορά τους, καθώς και τις αλλαγές που υφίστανται κατά τη διάρκεια  αντιδράσεων με άλλες ουσίες.  Λεξιλογικά η χημεία παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Στο Ετυμολογικό Λεξικό Χημικών Όρων στο λήμμα Χημεία με ήτα έψιλον γιώτα διαβάζουμε πως: "Η χημεία εικάζεται ότι προέρχεται από την αρχαία αιγυπτιακή λέξη κεμ (= μαύρος), διότι ως τέχνη και επιστήμη συνδέθηκε με την Αίγυπτο, που ονομαζόταν Μαύρη Γη. Υπέρ της εκδοχής αυτής συνηγορεί ο Ζώσιμος ο Πανοπολίτης, σύμφωνα με τον οποίο ο πρώτος των τεχνών λεγόταν Χημεύ(ς) (στην αιγυπτιακή γραφή: «Chêmi»)". Ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό του "οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία", χωρίς να απορρίπτει αυτήν την εκδοχή την οποία και αναφέρει, θεωρεί επικρατέστερη την άποψη ότι η ρίζα της λέξης βρίσκεται στη λ. χυμός ή χύμα με ύψιλον. Πράγματι στα πρωτοβυζαντινά κείμενα βρίσκουμε τη γραφή χυμεία με ύψιλον καθώς οι πρώτες ενασχολήσεις αφορούσαν τη φαρμακευτική χρήση των χυμών των προσμείξεών τους και των αφεψημάτων. Στη συνέχεια οι Αλεξανδρινοί αλχημιστές   ονόμασαν kimiya  την φιλοσοφική λίθο που αναζητούσαν κι επίσης kimiya, την τέχνη της αναζήτησής της. Με το άρθρο αλ η λέξη πέρασε στα λατινικά ως alchimia, και από εκεί στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (alchemy, alchimie, κτλ.) απ’ όπου επέστρεψε μετά απ' όλες αυτές τις περιπέτειες και στα ελληνικά ως αντιδάνειο.  Η λέξη αλχημεία με την πάροδο του χρόνου έχασε την αίγλη της.  Σήμερα, ιδιαίτερα στον πληθυντικό χρησιμοποιείται με την αρνητική σημασία της δόλιας  ενέργειας ή συμπεριφοράς για την επιτυχία κάποιου σκοπού, (έκανε κάτι αλχημείες, ούτε που τις κατάλαβα, και κατάφερε να πάρει τη δουλειά), αλλά και για την παραπλάνηση  με στόχο παραπληροφόρηση (Η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι η Κυβέρνηση ότι με «με στατιστικές αλχημείες» προσπαθεί να εμφανίσει την ανεργία μειωμένη. Η σημερινή ονομασία “Χημεία”, “Chemistry”, καθώς και η πρώτη αναφορά σαν ξεχωριστή επιστήμη που την διαχωρίζει από την
Αλχημεία και τους αλχημιστές εμφανίστηκε πρώτη φορά το 1661 με την δημοσίευση του επιστημονικού βιβλίου “The Sceptical Chymist” από τον Robert Boyle ο οποίος θεωρείται ως ο ιδρυτής της σύγχρονης χημείας.

Από πού και γιατί - Βόμβα

 Δυστυχώς τον τελευταίο καιρό ακούμε καθημερινά, όλο και πιο συχνά από τις ειδήσεις για βομβαρδισμούς, καταστροφές και θύματα μεταξύ των οποίων, άμαχοι και παιδιά. Από το 1914 που ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πρώτος βιομηχανοποιημένος μαζικός πόλεμος, δόθηκε το έναυσμα για τον πιο φονικό αιώνα στην Παγκόσμια Ιστορία. 

Έκτοτε μέχρι σήμερα δεν έχουν υπάρξει παρά μόνο μικρά διαλείμματα, χωρίς βομβαρδισμούς. Η Σμύρνη Το Περλ Χάμπορ, η Δρέσδη, η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, η Κορέα, το Βιετνάμ, το Αφγανιστάν, η πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ η Δαμασκός, η Παλαιστίνη, η Λιβύη έχουν κατά καιρούς μετατραπεί σε πεδία βολής θανατηφόρων βομβών με τις γνωστές τραγικές συνέπειες. Στις μέρες μας εκτός από την Ουκρανία, βόμβες πέφτουν και στην Υεμένη και στη Συρία και στην Παλαιστίνη και μέχρι την εσπευσμένη αποχώρησή τους  από το Αφγανιστάν, τον Αύγουστο του 21, οι Αμερικανοί πρόλαβαν να ρίξουν δεκάδες χιλιάδες βόμβες. 

Λεξιλογώντας
τώρα, η βόμβα είναι λόγια υπερδιόρθωση της ιταλικής λέξης μπόμπα που προέρχεται από την λατινική λέξη bombous, της οποίας η ρίζα είναι η ελληνική ηχομιμητική λέξη βόμβος.  Η βόμβα λοιπόν,  είναι ένα ακόμα αντιδάνειο.  Δώσαμε στους Λατίνους τον βόμβο, και πήραμε πίσω βόμβες και βομβαρδισμούς. Στην σύγχρονη εποχή, ο ήχος των βομβαρδισμών δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το βουητό που παράγουν τα έντομα. Αν και αυτό που προηγείται των εναέριων βομβαρδισμών από τις υπερπτήσεις των βομβαρδιστικών πριν να καταλήξει στον ολέθριο, καταστροφικό και θανατηφόρο πάταγο της έκρηξης είναι ένας μακάβριος βόμβος. Μεταφορικά τέλος, να επισημάνουμε πως δεν βομβαρδιζόμαστε μονο από βόμβες, αλλά και από την τηλεόραση με διαφημίσεις και από όλα τα μέσα ενημέρωσης με τεράστιες ποσότητες πληροφοριών, που λόγω του ογκου και της ταχύτητας με την οποία μεταδίδονται αδυνατούμε τις περισσότερες φορές να διακρίνουμε κατά πόσο είναι αληθείς και να ελέγξουμε την ακρίβειά τους.

Από πού και γιατί - Ύβρις

 Για να περιγράψουμε την κακοβουλία, την αυθάδεια από αίσθηση δύναμης, την προσβλητική ενέργεια, την παραβίαση, την βεβήλωση, την καταπάτηση η πιο δόκιμη λέξη είναι η "Ύβρις". Διαχρονικό δάνειο από την Αρχαία Ελληνική η "Ύβρις" επιβιώνει στο λεξιλόγιο μας ως λόγιος τύπος της βρισιάς αλλά και με την αρχική της σημασία αρκετές φορές χρησιμοποιείται και στην εποχή μας, σε πιο προσεγμένο επίπεδο λόγου, με την αρχαιοελληνική σημασία της για να χαρακτηρίσει ανάλογες αλαζονικές συμπεριφορές συνανθρώπων μας, δηλαδή της αλαζονείας, της περιφρόνησης του μέτρου. Για την ετυμολογία της λέξης οι περισσότεροι γλωσσολόγοι συμφωνούν πως ή Ύβρις συντίθεται  από το επίθετο βριαρός / βαρύς /ισχυρός, εύρωστος, ρωμαλέος και την πρόθεση  υπέρ. Υπάρχει και η άποψη πως το πρώτο συνθετικό είναι η λέξη υς με ύψιλον, το αγριογούρουνο.

Η αντίληψη σχετικά με την ύβρη και τις συνέπειές της παρουσιάζεται στην αρχαιότερή της μορφή, με το σχήμα ὓβρις→ἂτη→νέμεσις→τίσις οι αρχαίοι πίστευαν πως η «ὕβρις»  προκαλούσε την επέμβαση των θεών, και κυρίως του Δία, που έστελνε στον υβριστή την «ἄτην» δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου. Αυτή με τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη α-νοησία,να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την «νέμεσιν» την οργή και εκδίκηση δηλαδή των θεών, που επέφερε την «τίσιν», δηλ. την τιμωρία και τη συντριβή/καταστροφή του.

Ο Ντέιβιντ Όουεν γιατρός Νευρολόγος και  πολιτικός, που είχε διατελέσει υπουργός εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, στο βιβλίο του με τίτλο “Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία. Πόσο οι αρρώστιες επηρέασαν τους πολιτικούς τα τελευταία 100 χρόνια”, καταγράφει μαζί με άλλες νοσηρότητες, μια διαταραχή της συμπεριφοράς ορισμένων πολιτικών , που περιγράφεται ως το “σύνδρομο της ύβρεως”. Το σύνδρομο αυτό αποκτά μεγάλη σημασία, αφού οι ηγέτες οι οποίοι πάσχουν από αυτό ,επηρεάζουν τις τύχες των λαών τους, αλλά και άλλων λαών , πολλές φορές καθοριστικά.  Σύμφωνα με τον Όουεν, ο ηγέτης που έχει το σύνδρομο της ύβρεως:

-Θεωρεί τους πολίτες απλώς ένα πεδίο πού ασκεί την εξουσία του.

.- Επιλέγει ενέργειες και δράσεις που ευνοούν την εικόνα του αυτή στον Λαό.

-Ταυτίζει τον εαυτό του με το κράτος ή ακόμα και με το έθνος!

-Στις δημόσιες ομιλίες του μιλάει σαν μεσσίας, εκθειάζοντας τις ενέργειές του .

-Αγνοεί τις υποδείξεις και τις παρατηρήσεις του περιβάλλοντός του, αφού πιστεύει ότι έχει το αλάθητο και το προνόμιο να γνωρίζει μόνο αυτός την αλήθεια.

- Έχει υπερβολική αυτοπεποίθηση. Και τελικά χάνει την επαφή με την πραγματικότητα.