Το πραγματικό έλλειμα - Ο μίτος

 Είναι πανθομολογούμενο πως ζούμε ιστορικές στιγμές. 

Οι μύθοι καταρρέουν, σαν πύργοι αδελφωμένοι.

 Στο νέο παραμύθι, φτωχοί και χωρισμένοι.

Ο καπιταλισμός στη μεταφυσική του διάσταση, πριν τη μετάλλαξή του σε οικονομισμό , αποϋλοποίησε το χρήμα, αναγάγοντάς το σε Πνεύμα Άγιον. Με την κατάρρευση των μεταφυσικών και θεολογικών βάσεων και θεσφάτων της παραδοσιακής ηθικής, εκείνο που απέμεινε ήταν μία διάχυτη αίσθηση έλλειψης σκοπού και νοήματος. Είχε προηγηθεί βέβαια πολύ νωρίτερα και η κραυγή του προφήτη φιλόσοφου Nietzsche «Ο Θεός πέθανε», που ο αντίλαλός της μας δόνησε μέχρι να ανακαλύψουμε και να λατρέψουμε τον καινούργιο Θεό. «Oh Lord, won't you buy me a Mercedes Benz?» τραγούδησε η Janis Joplin σηματοδοτώντας με αυτό το "spiritual", την καθιέρωση της νέας «πνευματικότητας». Αυτή η «πνευματικότητα» μας οδήγησε στο πουθενά που βρεθήκαμε, ή μάλλον χαθήκαμε, σήμερα. Μπήκαμε στοΛαβύρινθο χωρίς μίτο, αγνοώντας τους βασικούς συμβολισμούς του μύθου, αλλά και την ψυχαναλυτική του διάσταση. Ο μίτος είναι η συνείδησή μας. Η συνείδηση που μας υπενθυμίζει, όσο την ακολουθούμε, το σκοπό, τις αξίες, την αποστολή μας. Ο Μινώταυρος κατοικεί εντός, καραδοκεί εντός, δρα ανεξέλεγκτα, από τα μέσα και καθορίζει τη στάση μας. Ο Μινώταυρος-τα πάθη μας, τρέφεται με την άγνοιά μας και την α-συνείδητη συμπεριφορά μας.

«Γίνε η αλλαγή που ποθείς να δεις στον κόσμο», μας ψιθύρισε ο Γκάντι.
Σήμερα ο ψίθυρος είναι εκκωφαντικός για κάποιους λίγους, «ενώ εις την οδόν έξω ουδέν ακούουν οι λαοί». Αυτοί οι «κάποιοι λίγοι» που  η ακοή

τους εν ώραις σοβαρών σπουδών ταράττεται και ο ποιητής τους χαρακτηρίζει σοφούς, έχουν τολμήσει το ταξίδι προς τα μέσα, κι έχουν αντιμετωπίσει το Μινώταυρο, τα πάθη τους, τα κίνητρά τους. Τώρα με οδηγό τη συνείδησή τους, κατευθύνονται προς τα έξω στο φως. Οι άλλοι στην καλύτερη περίπτωση, παίζουν κρυφτούλι με τον Μινώταυρό τους και προσμένουν τη στιγμή που θα τον «φτύσουν» για να τα «φυλάξει» και να την κοπανίσουν. Χωρίς το μίτο, χωρίς συνείδηση είναι χαμένοι.

Ικάριο Πέλαγος

 Αυτό το τέρας που τρώει την αγάπη

και το φυλάνε στα υπόγεια τα κρυφά

μεσ' το λαβύρινθο τοχουν καταχωνιάσει

τρεις μέρες κλαίω να μου δώσουν τα κλειδιά

- Δεν πάει άλλο μ αυτήν την ιστορία

χωρίς το νήμα στο λαβύρινθο πού πας

εγώ θα μείνω μ΄ αυτήν την απορία

και συ θα λες πως τάχα  αγαπάς.

-Δεν την αντέχουν την αλήθεια τα κέρινα φτερά σου

και τώρα σου ΄ρθε να πετάξεις στα ψηλά

δεν έχει σύννεφα για να σε προστατέψουν

πέφτεις στα άδυτα μιας θάλασσας βαθιάς.

Από πού και γιατί - καρδιά

  Στη σημερινή γλώσσα, το «μυώδες κοίλο όργανο που λειτουργεί ως αντλία για την κυκλοφορία του αίματος και που στο ανθρώπινο σώμα βρίσκεται στο πρόσθιο και μεσαίο τμήμα της θωρακικής κοιλότητας, ανάμεσα στους πνεύμονες, κατά τα δύο τρίτα στην αριστερή και κατά το ένα τρίτο στη δεξιά πλευρά», η καρδιά, εκτός απ' αυτήν την κυριολεκτική της και φυσικά απαραίτητη, λειτουργία της, χρησιμοποιείται καθημερινά, ευρύτατα και με πάρα πολλές μεταφορικές σημασίες.

Σε αντιδιαστολή με το μυαλό, που ταυτίζεται με τη λογική, η καρδιά συμβατικά θεωρείται η πηγή των καλών ή κακών συναισθημάτων -κι έτσι λέμε ότι κάποιος  «έχει καλή καρδιά ή και χρυσή καρδιά», ενώ κάποιος άλλος  «είναι άκαρδος», ή  «έχει καρδιά σαν πέτρα», όταν του λείπει η ενσυναίσθηση, δηλ. η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, και η κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του. 

Πηγή του έρωτα βεβαίως , η καρδιά,  γιατί  «με την καρδιά ερωτευόμαστε»· του θάρρους και της τόλμης, όταν  «το λέει η καρδιά σου» να διεκδικήσεις το δίκιο σου, αλλά του φόβου όταν «τρέμει η καρδούλα σου»· Ταυτίζεται με τη χαρά και το γέλιο, όταν ξεκαρδιζόμαστε»· αλλά και  με το κέντρο ενός αντικειμένου ή χώρου, ο τάδε  λέμε μένει στην καρδιά της Αθήνας και «στην καρδιά του αντιδραστήρα» εντοπίστηκε, ω μη γένοιτο, δυσλειτουργία. 

Επίσης χρησιμοποιείται για να ορίσει το μέσο μιας χρονικής περιόδου, «στην καρδιά του καλοκαιριού», λέμε όταν σκάει ο τζίτζικας. Στην «καρδιά του προβλήματος» αναζητούμε τη δυσεύρετη λύση 

 Όταν κάτι το επιθυμούμε πολύ  «το θέλουμε μ' όλη μας την καρδιά» να μείνουμε κι άλλο και  

«δεν μας κάνει
καρδιά»  να φύγουμε απ' το αγαπημένο μας νησί.

Η καρδιά, ακόμα, θεωρείται ότι συνδέεται με την ειλικρίνεια. Λέμε «λόγια της καρδιάς», τα ειλικρινή λόγια, ενώ όταν ευχόμαστε, για να δείξουμε ότι το εννοούμε, λέμε «από τα βάθη της καρδιάς μου»

Ετυμολογικά η λέξη είναι κληρονομημένη από την αρχαία ελληνική καρδία που από το μεσαίωνα  με συνίζηση για αποφυγή της χασμωδίας έγινε καρδιά.  Σύμφωνα με τον Μελέτιο «η λέξη ετυμολογείται παρά το κραδαίνω το σείω, αεικίνητος γαρ η καρδία», παραθέτοντας και  σχετικό χωρίο από τον Όμηρο, Οδύσσεια Υ 23, που η καρδιά αναγράφεται ως «κραδίη».

Τέλος στο facebook οι καρδούλες είναι ένα κλικ παραπάνω από το απλό «λάικ», το χεράκι με τον σηκωμένο αντίχειρα, και χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν μεγάλη ικανοποίηση, θαυμασμό και απόλυτη επιδοκιμασία. Αυτές οι καρδούλες σε αρκετές περιπτώσεις, έχουν  αποτελέσει και αιτία τσακωμού στα ζευγάρια, όταν εντοπίζονται σε άλλο μέλος που θεωρείται ερωτικά ανταγωνιστικό. 

Από που και γιατί - μέδουσα

   Η Μέδουσα στην ελληνική μυθολογία ήταν μία από τις τρεις Γοργόνες  στις οποίες αναφερθήκαμε σε προηγούμενη εκπομπή .  Από τις τρεις αυτές αδελφές η Μέδουσα ήταν η θνητή αλλά και η πιο γνωστή καθώς γύρω απ' αυτήν πλέκονται  διάφοροι μύθοι. Σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν η πιο φριχτή από τις αδερφές της και ως θνητή θανατώθηκε, ύστερα από προτροπή του Πολυδεύκη, από τον Περσέα, που την αποκεφάλισε βοηθούμενος από τους θεούς.

 Κατά την εκδοχή του Οβίδιου ήταν τόσο όμορφη που ο Ποσειδώνας θέλησε να ενωθεί μαζί της και μεταμορφωμένος σε άλογο ήρθε σε επαφή την αποπλάνησε στον ιερό χώρο της Αθηνάς. Η θεά, εξοργισμένη με το γεγονός, καθώς δεν μπορούσε να έρθει σε ρήξη με τον Ποσειδώνα ξέσπασε πάνω στη Μέδουσα. Την σκότωσε και νεκρή την μεταμόρφωσε σε απεχθές τέρας, που αντί για μαλλιά είχε φίδια. Η ασχήμια της ήταν τέτοια, που όποιος την κοιτούσε στο πρόσωπο πέτρωνε.  

Και στις δύο εκδοχές ὁ Περσέας τὴν σκότωσε καὶ παρέδωσε τὸ κεφάλι της στὴν Αθηνά, ἡ οποία τὸ έβαλε στην ασπίδα της σαν προστασία, μετατρέποντας κάθε εχθρό  της σε πέτρα.

 

Το Μέδουσα είναι  μετοχή γένους θηλυκού ενεργητικού ενεστώτα του αρχ. ρήματος μέδω:  μετρώ, συμβουλεύω, άρχω, κυριαρχώ, προστατεύω. Η μετοχή   "μέδουσα" σημαίνει την προστάτιδα, την κυρίαρχο, την φύλακα. Το ίδιο ρήμα δημιούργησε την Μήδεια και την Ανδρομέδα.

 

Η Μέδουσα επηρέασε την τέχνη από πολύ καιρό  ο  Caravaggio, δημιούργησε 2 πίνακες με το ίδιο θέμα, έναν το 1596 και έναν το 1597 οι πίνακες του Caravaggio γνωστοί και ως “Ο Αποκεφαλισμός της Μέδουσας”, αποτυπώνουν τη στιγμή που ο Περσέας αποκεφάλισε τη γοργόνα, ενώ το κεφάλι της είναι ακόμα ζωντανό. Ο Gianni Versace, ο ιδρυτής του πασίγνωστου οίκου μόδας, επέλεξε την Μέδουσα για σύμβολό του, στην ανθρώπινη μορφή της όμως

 Επίσης ο Νταλί σε ένα σχετικά άγνωστο έργο του την απεικονίζει σουρεαλιστικότατα με μαλλιά πλοκάμια   Ο Μπενβενούτο Τσελίνι  την περίοδο 1545 – 1554,
χύτευσε  ένα μπρούτζινό άγαλμα που σήμερα βρίσκεται στη Φλωρεντία, στην πλατεία Piazza della Signoria και στο οποίο ο Περσέας στο υψωμένο αριστερό του χέρι κρατάει επιδεικτικά το κεφάλι της Μέδουσας. Τέλος θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε πως από την Τρίτη 13 Οκτωβρίου 2020 κοσμεί  το πάρκο απέναντι από το Ανώτατο Δικαστήριο στο Μανχάταν ένα δίμετρο γλυπτό της Μέδουσας, η οποία φέρεται αυτή να κρατάει κομμένο κεφάλι του Περσέα. Καθόλου τυχαίο το μέρος που είναι τοποθετημένο. Η τοποθέτηση του έργου στο συγκεκριμένο σημείο ήταν μια συνειδητή επιλογή του καλλιτέχνη, Λουτσιάνο Γκαρμπάτι (Luciano Garbati) καθώς βρίσκεται απέναντι από το δικαστήριο όπου καταδικάστηκε  όπου καταδικάστηκε ο Χάρβεϊ Γουαϊνστάιν και άλλοι βιαστές. 

Από πού και γιατί -γοργόνα γοργός

 

Οι γοργόνες στην ελληνική μυθολογία, στην  εκδοχή που έχουμε από τον Ησίοδο, ήταν οι τρείς αδελφές Σθενώ, Μέδουσα και Εὐρυάλη. Περιγράφονται ως φριχτά πλάσματα, με μορφή γυναίκας από τη μέση κι επάνω και με τη μορφή ψαριού από τη μέση και κάτω, με φίδια αντί για μαλλιά στο κεφάλι και  βλέμμα που πέτρωνε όποιον τολμούσε να τις κοιτάξει στα μάτια.  Ανάμεσα στους μύθους, από τους πλέον διαδεδομένους είναι  αυτός της αδελφής του Μ. Αλεξάνδρου, της Θεσσαλονίκης, που μεταμορφώθηκε σε Γοργόνα γιατί από λάθος ή άγνοια πέταξε το «αθάνατο νερό» που ο αδελφός της με κόπους και κινδύνους είχε αποκτήσει για να εξασφαλίσει την αθανασία. Είναι αυτή που ρωτάει τους ναύτες "Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;" κι αν απαντήσουν ότι ζει τους αφήνει να φύγουν τραγουδώντας με την λύρα της. Αν όμως απαντήσουν ότι ο πέθανε , ανατρέπει το καράβι πετώντας  το ψηλά  και το βυθίζει. Έπειτα  μετανιώνει για τις ζωές των ναυτών που αφαίρεσε, κλαίει και μοιρολογεί, από τα κλάματα σηκώνεται τρικυμία και θύελλα μεγάλη που αφανίζει τα πάντα στο πέρασμά της. Γοργόνες συναντάμε σε πολλές περιπτώσεις στη μυθολογία, τη λογοτεχνία και τη λαογραφία άλλων πολιτισμών. Οι πρώτες γνωστές ιστορίες για γοργόνες εμφανίστηκαν στην Ασσυριακή μυθολογία το 1000 π.Χ. Στη σύγχρονη λαϊκή γλώσσα η λέξη γοργόνα χρησιμοποιείται συνήθως για να
περιγράψει την όμορφη κοπέλα, συνηθέστατα ως φιλοφρόνηση κατά την εκδήλωση ενδιαφέροντος ενός άνδρα σε μια γυναίκα.  Συνώνυμο του «μανίτσα» και του «ζαργάνα». «Πού θέλει η γοργόνα μου να την πάω απόψε;»., ρώτησε ο καταγοητευμένος Ετυμολογικά το όνομα προέρχεται από τη ρίζα γορ  η οποία αναδιπλασιάζεται συντομευμένη κι έτσι προκύπτει  η Γοργώ της Γοργούς, όπως την βρίσκουμε στον Όμηρο, αλλά αργότερα και στον Ησίοδο που εμφανίζεται και η αιτιατική πληθυντικού "τας Γοργούς". Ωστόσο  το ουσιαστικό μετά τον Ησίοδο περνά  στην κλίση των ρινικών κι έτσι προκύπτουν οι γοργόνες. Η ρίζα γορ δεν σχετίζεται με την ταχύτητα, , αλλά με την αδυναμία, την εξασθένιση, τα γηρατειά, την αποξήρανση.: Γοργώ είναι αυτή που προκαλεί εξασθένιση, αρρώστια, αδυναμία, γήρας. Το επίθετο γοργός αρχικά σήμαινε: "αυτός που προκαλεί φόβο, τρόμο με την όψη ή το βλέμμα του" και μεταγενέστερα αποκτά τη σημασία "γρήγορος", που δεν προέρχεται από την ίδια ρίζα -παρά τη συνήχηση- αλλά μάλλον λόγω αυτής, το γοργός και το γρήγορος, κατέληξαν συνώνυμα.

Από πού και γιατί - Ξήλωμα - Ξύλωμα

 

Διάβαζα πρόσφατα σε τίτλο άρθρου  έγκυρου ιστότοπου πως "ξύλωσαν" κάποιους ανώτερους αξιωματικούς. Μου έκανε εντύπωση το ορθογραφικό λάθος στο ξήλωσαν που ήταν γραμμένο με ύψιλον αντί του σωστού ήτα. Μια αναζήτηση στο διαδίκτυο μου αποκάλυψε πως το λάθος αυτό είναι αρκετά συνηθισμένο· ίσως γιατί το ξύλωμα με ύψιλον που στη βοτανική  είναι το σύνολο αγγείων που μεταφέρουν τις θρεπτικές ουσίες από τις ρίζες του φυτού στα φύλλα, είναι ομόηχο με το ξήλωμα  που είναι η διαδικασία ή το αποτέλεσμα του ξηλώνω· συνηθέστερα   η επαναφορά ενός πλεκτού  σε μορφή νήματος και κυριολεκτικά   η απόσπαση ενός αντικειμένου από τη θέση του, στην οποία είχε εφαρμοστεί σταθερά και τρόπον τινά μόνιμα.

Το  ξηλώνω, από όπου προέκυψε το ξήλωμα με ήτα προέρχεται από το ρήμα της αρχαίας εξηλώνω εκ
του εκ και ήλος (= καρφί)· δηλαδή ξεκαρφώνω. Ομόρριζα είναι και τα ρήματα: προσηλώνω [το βλέμμα] (<πρός + ἧλος)= καρφώνω τὸ βλέμμα μου, καθηλώνω (<κατά + ἧλος)  αναγκάζω κάποιον να μείνει ακίνητος στη θέση του,  αποκαθηλώνω αφαιρώ τα καρφιά, (μεταφορικά) κάνω κάτι να εκπέσει, να χάσει την αξία και την ισχύ του. Η Αποκαθήλωση στη χριστιανική λειτουργική λέγεται η σκηνή της καταβίβασης του σώματος του Ιησού, από το Σταυρό που ακολούθησε μετά τη Σταύρωσή του, προκειμένου στη συνέχεια να ενταφιαστεί.

.Τώρα μια και αναφερθήκαμε στο ξύλωμα με ύψιλον που μέσω αυτού μεταφέρονται από τις ρίζες στα φύλλα, το νερό και οι ουσίες που περιέχει, να ολοκληρώσουμε αντιπαραβολικά με το φλοίωμα που είναι επιφορτισμένο με την μεταφορά των προϊόντων της φωτοσύνθεσης από τα φύλλα προς το βλαστό και την ρίζα.

Από που και γιατί - Προλετάριος

 Σύμφωνα με το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, προλετάριος είναι ο μισθωτός εργάτης, που δεν έχει δικά του μέσα παραγωγής και που το εισόδημά του προέρχεται αποκλειστικά από την πώληση της εργατικής του δύναμης. Ετυμολογικά η λέξη είναι άμεσο δάνειο από την ιταλική proletario < λατινική proletarius  όπου proles = απόγονος

Ο όρος αρχικά χρησιμοποιήθηκε με υποτιμητική έννοια, μέχρι που ο Κάρολος Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς τον χρησιμοποίησαν ως έναν κοινωνιολογικό όρο για να αναφερθούν στην εργατική τάξη. Στην αρχαία Ρώμη  ο προλετάριος, ανήκε στην κατώτερη οικονομική τάξη, δεν φορολογείτο, διότι δεν είχε εισοδήματα, και υπηρετούσε την πατρίδα μέσω των απογόνων του, τους οποίους προσέφερε ως στρατιώτες.

 Σύμφωνα με το Ρωμαϊκό Δίκαιο αν και οι προλετάριοι αποτελούσαν κοινωνική τάξη επίσημα αναγνωρισμένη δεν είχαν το δικαίωμα ψήφου. Με τον χρόνο όμως σιγά – σιγά και ειδικά με τους συνεχείς πολέμους των Ρωμαίων στην Ανατολή άρχισε να αναγνωρίζεται περισσότερο η μεγάλη προσφορά τους στην πολιτεία. Επί εποχής μάλιστα του Ρωμαίου στρατηγού Γαΐου Μάριου (157 – 86 π.Χ.) , του επικαλούμενου "Τρίτου ιδρυτή της Ρώμης", οι προλετάριοι αποτελούσαν τη βασική πηγή στρατολόγησης ανδρών του ρωμαϊκού στρατού. Στη σύγχρονη εποχή ο όρος καθιερώθηκε από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο που γράφτηκε στις αρχές του 1848 και κλείνει με την ιστορική φράση: « προλετάριοι όλου του κόσμου, ενωθείτε». O κοινωνικοπολιτικός όρος Προλεταριάτο  χρησιμοποιείται σήμερα για να οριοθετήσει μια από τις κοινωνικές τάξεις. 

Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο όρος αυτός δεν υφίσταται ως χαρακτηρισμός κοινωνικής τάξης και έτσι με τον χρόνο στον Μεσαίωνα ο όρος προλετάριος χρησιμοποιούταν χαλαρά και γενικά με περιφρόνηση. Με τον γενικό αυτό χαρακτήρα έφθασε μέχρι τον 19ο αιώνα με νόημα όμως που ποίκιλλε ανάλογα με το πώς έκρινε ή θεωρούσε καθένας τον κοινωνικά "χαμηλότερο". Κριτήρια που λαμβάνονταν υπόψη την εποχή εκείνη ήταν διάφορα, όπως: βαθμοί ένδειας, εξαθλίωσης, οκνηρίας, βαριάς χειρωνακτικής εργασίας, αμάθειας, εγκληματικότητας κ.ά. 

Ως προλεταριοποίηση σήμερα ορίζουμε την κοινωνική και οικονομική υποβάθμιση ατόμων ή κοινωνικών στρωμάτων και την μετατροπή τους σε προλετάριους. Και τέλος ο μαρξιστικός όρος λούμπεν προλεταριάτο όπου λούμπεν σημαίνει στη γερμανική κουρέλι: περιγράφει το τμήμα του προλεταριάτου που λόγω της πλήρους εξαθλίωσής του βρίσκεται στο κοινωνικό περιθώριο και δεν έχει αναπτύξει ταξική συνείδηση.