Από πού και γιατί - Και σύ, τέκνον Βροῦτε;

  Και σύ, τέκνον Βροῦτε; λέμε για να εκφράσουμε τη δυσάρεστη έκπληξή μας, όταν βρεθούμε σε δύσκολη θέση και κάποιος στον οποίο είχαμε εμπιστοσύνη, ξαφνικά και απρόσμενα στρέφεται εναντίον μας.Η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται σήμερα σε περιπτώσεις αναπάντεχης προδοσίας από αχάριστους ανθρώπους. Η δημώδης λατινική έκφραση Et tu, Brute? που αποδίδεται στα Ελληνικά ως Και σύ, τέκνον Βροῦτε; εμφανίζεται στο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Ιούλιος Καίσαρ, τη στιγμή της δολοφονίας του, να την απευθύνει ο  Ιούλιος Καίσαρ τον φίλο του και ίσως γιο του, Μάρκο Ιούνιο Βρούτο, όταν τον αναγνώρισε ανάμεσα στους δολοφόνους του.  Ήταν 15 Μαρτίου του 44 π.Χ., όταν ο Καίσαρ πήγαινε στη Σύγκλητο για την τελευταία συνέλευση πριν αναχωρήσει για μια εκστρατεία· οι συνωμότες δολοφόνοι, προφασιζόμενοι μια κοινή τους παράκληση, περικύκλωσαν
και τον χτύπησαν με τα μαχαίρια που έκρυβαν πάνω τους. Τα ακριβή λόγια του Καίσαρα λίγο πριν υποκύψει στα τραύματά του ενδέχεται να ήταν πολύ πιο προσωπικά εξαιτίας της προδοσίας που υπέστη. Για την ακρίβεια το πιθανότερο ήταν ο Καίσαρας να είπε στα ελληνικά «και εσύ τέκνον μου;», αν και κατά τον Σουητώνιο ο Καίσαρας πέθανε χωρίς να πει λέξη. Σε νεαρή ηλικία ο Καίσαρ, κατά το  διάστημα της σύλληψης του Βρούτου, είχε φλογερό  ερωτικό δεσμό με τη μητέρα του Βρούτου Σερβιλία. Ο Σουητώνιος και ο Αππιανός το επιβεβαιώνουν Πιο κατηγορηματικός όμως είναι Πλούταρχος ο οποίος υποστηρίζει πως: καθώς ο Βρούτος γεννήθηκε πάνω στη μεγάλη φλόγα του έρωτά τους, ο Καίσαρ ήταν σχεδόν βέβαιος πως ήταν γιος του.

Το ιστορικό αυτό περιστατικό ενέπνευσε και τον μεγάλο ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη:

Μάρτιαι Ειδοί

Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσειςαν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξειςνα τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,5τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι. Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,10αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλοκανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις15κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρουςπου χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμηκι η Σύγκλητος αυτή, κι ευθύς να τα γνωρίσειςτα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου.

Από πού και γιατί - Έρις

 

Τη λέξη ‘έρις’ τη συναντάμε πρώτη φορά στον ελληνικό λόγο στα Ομηρικά χρονικά όπου έχει τη σημασία της μάχης. Με την ίδια σημασία την παρέλαβε ο Ησίοδος που την διαχώρισε σε καλή και σε κακή. Η μια οδηγεί τους ανθρώπους σε αγαθά έργα,  τη δημιουργία, τον Έρωτα της ζωής  την άμιλλα (στην αγάπη της νίκης) ενώ η δεύτερη τους κατευθύνει σε βιαιότητες και σε φιλονικίες. από το φίλος και νείκος (με ει).  Η λέξη νείκος (νεῖκος), ετυμολογείται από το αρνητικό μόριου νη + εικός ( λογικός, επιεικής, ανεκτικός )· από νείκος με άλλα λόγια, κατέχεται όποιος δεν έχει λογική, επιείκεια και ανεκτικότητα άρα εχθρεύεται εύκολα, διαπληκτίζεται και φιλονικεί. Από την εποχή των πρώτων αναφορών της μέχρι σήμερα η σημασία της φαίνεται να μην έχει αλλοιωθεί, καθιστώντας τη διαχρονικότητα της λέξης αξιοσημείωτη. Στην διαχρονική διατήρηση της σημασίας της καθοριστικός είναι
και ο ρόλος της Μυθολογίας, όπου η  Έριδα (αρχ. Ἔρις) ήταν θεότητα της αρχαιότητας ήταν κόρη της Νυκτός και αδελφή τού Άρη, θεά της ζήλιας, της διχόνοιας και του καυγά. Παριστάνεται συνήθως να κουτσαίνει ή να καμπουριάζει, εκτός όταν έσπερνε  ζιζάνια, ή έριχνε ανάμεσα στην Ήρα την Αθηνά και την Αφροδίτη, το μήλο με την επιγραφή "τη καλλίστη", οπότε ομόρφαινε και γλύκαινε. Ως παιδιά της Έριδος θεωρούνταν ο Πόνος, η Λήθη, ο Λοιμός, ο Όρκος, η Άτις, οι Μάχες, ο Φόνος, κι η Δυσνομία.ι Ετυμολογικά η προέλευση της Έριδας ανιχνεύεται στην  πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα  her- ερα (χωρίζω) (συγγενής με τα ὄρνυμι, ἐρέθω (εξοργίζω), Ἐρινύς, ὀρίνω (εξεγείρω) και ίσως και με το ἀρά: κατάρα).

Το όνομα Έρις δόθηκε και και στο δέκατο μεγαλύτερο γνωστό σώμα που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. Αυτός ο πλανήτης νάνος ανακαλύφθηκε στις αρχές του Ιανουαρίου του 2005 από φωτογραφίες που πάρθηκαν το 2003. Ο λόγος για την επιλογή αυτού του ονόματος, είναι ότι λόγω του μεγέθους του, που είναι μεγαλύτερο από του Πλούτωνα, ο πλανητοειδής αυτός έγινε το «μήλο της έριδος» για τους αστρονόμους, σχετικά με το τι πρέπει να θεωρείται «πλανήτης» και τι όχι. Το ουράνιο αυτό σώμα, αρχικά καταχωρήθηκε στους καταλόγους ως 2003 UB313. Πρωτοπαρατηρήθηκε από τον Μάικλ Μπράουν το 2005, ο οποίος αστειευόμενος το ονόμασε προσωρινά «Ζήνα», από την ομώνυμη σειρά της τηλεόρασης. Και κατά συνέπεια, ο δορυφόρος του πλανητοειδούς αυτού, ονομάστηκε προσωρινά «Γαβριέλα», από πρόσωπο της ίδιας τηλεοπτικής σειράς. Επειδή όμως δεν συνηθίζεται να δίνονται ονόματα τηλεοπτικών ηρώων σε ουράνια σώματα, ο ίδιος ο Μπράουν, τελικά πρότεινε για τα δύο αυτά ουράνια σώματα, τα ονόματα: Έρις και Δυσνομία, κάτι που έγινε αποδεκτό από το Πλανητικό Κέντρο του Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης, και καταχωρήθηκε οριστικά στις λίστες του με αυτή την ονομασία.

 Επιστρέφοντας στα γήινα και κλείνοντας, καλό είναι να θυμόμαστε πως η έριδα είναι ενστικτώδης παρόρμηση του ανθρώπου, η επίγνωση όμως, των δεινών που προκαλεί κακή της πλευρά, μπορεί να τον βοηθήσει ελέγξει την επιθετικότητά του και να μετατρέψει την κακή έριδα, σε καλή έριδα· τη φιλονικία και τον ανταγωνισμό, σε ευγενή άμιλλα. Ο εξανθρωπισμός των ενστίκτων  απελευθερώνει από τα δεσμά  της υπερτιμημένης ατομικότητάς μας. Μετατρέπει τον ανταγωνισμό σε συνεργασία, το φθόνο σε α-φθονία και την απληστία σε πλησμονή.

Από πού και γιατί - Φύρδην, μίγδην

 Για να περιγράψουμε  τη μεγάλη ανακατωσούρα, την απόλυτη αταξία, συχνά στο καθημερινό μας λόγο, χρησιμοποιούμε την στερεότυπη έκφραση «φύρδην μίγδην». Το φύρδην και το μίγδην ανήκουν στην κατηγορία των αρχαίων επιρρημάτων με την περίεργη -για τη σημερινή γλώσσα- κατάληξη «-δην». Απ' αυτήν την κατηγορία στον καθημερινό μας λόγο έχουν επιβιώσει ελάχιστα, (12 μόλις λήμματα-επιρρήματα με κατάληξη -δην καταγράφονται στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής). Εξ αυτών τα πλέον συχνά χρησιμοποιούμενα σήμερα είναι τα βάδην, τραχάδην, αριστίνδην, συλλήβδην, το άρδην εκ του αίρω, το συστάδην (από το συνίσταμαι): από κοντά, σώμα με σώμα, μάχομαι/μάχη εκ του συστάδην και το χύδην εκ του χέω που επιβιώνει κυρίως στη ναυτική ορολογία για τα χύδην - χύμα, φορτία.

   Τα συνώνυμα φύρδην  μίγδην που χρησιμοποιούνται, μόνο ζευγαρωμένα είναι σχήμα υπερβολής που προσδίδει έμφαση στην χαοτική κατάσταση. 

  Το Φύρδην προέρχεται από το φύρω=ανακατεύω συνήθως στερεά μέ γυρνά, στην αρχή χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει ἑνωση νερού με αλεύρι, εξ ου και το φύραμα.

 Το Μίγδην εκ του μίγνυμι= ανακατεύω, αναμειγνύω, κυρίως λέγεται για υγρά, και όχι μόνο. Η ενέργεια εἶναι ἡ μείξη και το αποτέλεσμα εἶναι τό μείγμα.

Σχετικό και τό κεράννυμι μέ τό οποίο ανακατεύω (σέ κέρας/κέρατο) υγρό με υγρό, ἡ ενέργεια εἶναι ἡ κρᾶσις (ἐξ οὗ και κρασί) και τό αποτέλεσμα εἶναι τό κράμα.

Συνώνυμο του φύρδην μίγδην το κουλουβάχατα που προέρχεται από τα αραβικά (kulluwahad = όλα ένα).Η λ. πρωτοεμφανίστηκε το 1868 σε φυλλάδιο του Θ. Ι. Κολοκοτρώνη, εγγονού του ήρωα της Επανάστασης, το οποίο έφερε τον τίτλο: “Η κουλουβάχατα ή αι φύρδην μίγδην σημεριναί ιδέαι”»

Από πού και γιατί - Ομφαλοσκόπηση

 Με την λέξη ομφαλοσκόπηση  ορίζουμε μεταφορικά το αποκλειστικό ενδιαφέρον κάποιου για τον εαυτό του, την αποξένωσή του από τον έξω κόσμο και την επακόλουθη αδιαφορία γι' αυτόν. Η λέξη ετυμολογείται από τον ομφαλό και την ετεροιωμένη βαθμίδα του σκέπτομαι, σκοπός.  Κυριολεκτικά η ομφαλοσκόπηση ως ομφαλοσκοπία ήταν η μέθοδος, η πρακτική με την οποία, κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο, οι ησυχαστές μοναχοί της Αθωνικής πολιτείας, προσπαθούσαν να φτάσουν σε θρησκευτική έκσταση παρατηρώντας για μεγάλο χρονικό διάστημα τον ομφαλό τους. Το ίδιο όνομα έχει και μαντική μέθοδος που βασίζεται στην παρατήρηση του ομφάλιου λώρου.

Οι πρακτικές του ησυχασμού βασίστηκαν κυρίως στα γραπτά και στις ομιλίες του Γρηγορίου Παλαμά, που είχε διατελέσει ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου  και περιλάμβαναν την επανάληψη της απλής προσευχής «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού, ελέησόν με», σε συνδυασμό με την ομφαλοσκόπηση και ασκήσεις αναπνοής, με στόχο τη συγκέντρωση και την θεία έλλαμψη.

Αντίπαλος αυτής της θεωρίας ήταν ο μοναχός Βαρλαάμ, από την Καλαβρία της νότιας Ιταλίας, αλλά και πολλοί άλλοι της δυτικής - λατινικής πλευράς, που χαρακτήριζαν ομφαλοσκόπους όσους είχαν ακολουθήσει τη θεωρία του ησυχασμού

Ο Βαρλαάμ προσπάθησε να γελοιοποιήσει τους Ησυχαστές και την ασκητική μέθοδό τους, χαρακτηρίζοντάς τους όχι μόνο «ομφαλοσκόπους» και «ομφαλοψύχους», αλλά και αιρετικούς . Το 1337 ήλθε στη Κωνσταντινούπολη, για να προκαλέσει συνοδική καταδίκη των Ησυχαστών, θεωρώντας την παράδοσή τους ξένη προς την Ορθοδοξία. Αυτό ήταν και το έναυσμα για την ανοικτή πια σύγκρουση.

Το 1339 μάλιστα, ο Βαρλαάμ είχε σταλεί από τον Ανδρόνικο Γ' σε διάφορες διπλωματικές αποστολές στη Δύση, με απώτερο σκοπό την προτεινόμενη ένωση των Εκκλησιών.

Τελικά η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης του έτους 1341,  επικύρωσε τη διδασκαλία του Γρηγορίου  Παλαμά και των Ησυχαστών και καταδίκασε ως αιρετικό τον Βαρλαάμ. Εναν χρόνο μετά ο Βαρλαάμ προσχώρησε στον Ρωμαιοκαθολικισμό, υποστηρίζοντας τον αριστοτελισμό του Ακινάτη εναντίον της πλατωνικής και νεο-πλατωνικής ιδεολογίας των ησυχαστών. Μια αξιοπρόσεκτη λεπτομέρεια είναι. ότι το λήμμα ομφαλοσκόπηση που αναφέρθηκε υποτιμητικά από τον Βαρλαάμ  για τον ησυχασμό, για τους περισσότερους που δεν γνωρίζουν, συγχέεται εσφαλμένα και με αρνητικό πρόσημο και με την δογματικά επικυρωμένη ασκητική του Ησυχασμού. 

Από πού και γιατί - Το μαρτύριο της σταγόνας

Πολύ συχνά, τα τελευταία χρόνια λέμε μεταφορικά ότι ζούμε το μαρτύριο της σταγόνας. Η οικονομική και ενεργειακή κρίση που ταλανίζει ολόκληρη την Ευρώπη. όπως και οι απειλές για το τι θα συμβεί  με τον πόλεμο που εξαπλώνεται, τις δόσεις  και τα μέτρα που συνεχώς απαιτούν οι δανειστές.., έχουν καθιερώσει τη φράση αυτή στην καθημερινότητά μας. Ας δούμε λοιπόν τι ήταν στην κυριολεξία το βασανιστήριο αυτό.

Το μαρτύριο της σταγόνας ήταν ένα βασανιστήριο που σκοπό έχει να χάσει ο τιμωρούμενος τα λογικά του. Εσφαλμένα αποδίδεται στους Κινέζους. Σύμφωνα με τους μελετητές ίσως επήλθε σύγχυση με το γνωστό κινηματογραφικό κόλπο που έκανε ο Χουντίνι όταν σιδεροδέσμιο τον έκλειναν σ' έναν γυάλινο θάλαμο γεμάτο νερό κι αυτός κατόρθωνε να ελευθερωθεί εγκαίρως προτού πνιγεί. Το κόλπο αυτό το είχε ονομάσει " Κινέζικο θάλαμο υγρού βασανιστηρίου". Επίσης ο χαρακτηρισμός "κινέζικο" από τους Άγγλους χρησιμοποιήθηκε συχνά για να προσδιορίσει κάτι το ξένο, το παράξενο.

  Στην πραγματικότητα , το βασανιστήριο της σταγόνας έρχεται από τη δύση και πιο συγκεκριμένα από την Ιταλία. Ήταν μια πρακτική βασανισμού που εφηύρε ο νομικός και γιατρός Ιππόλυτος ντε Μαρσίλις τον 16ο αιώνα, όταν παρατήρησε ότι όταν σταγόνες νερού έπεφταν με μια συγκεκριμένη συχνότητα πάνω σε μία πέτρα, σταδιακά  γίνονταν μια αλλοίωση της πέτρας, ένα «γούβωμα» στο σημείο που έπεφτε το νερό. Αναρωτήθηκε λοιπόν αν το ίδιο θα συνέβαινε και στο ανθρώπινο κρανίο  Σύμφωνα με τη μέθοδό αυτή ο βασανιζόμενος θα κατέληγε αργά και  επώδυνα στον θάνατο. Ο καταδικασμένος δενόταν σ' ένα κρεβάτι και σταγόνες νερού έπεφταν συνεχώς στο μέτωπό του με συγκεκριμένη συχνότητα. Αρχικά αυτός που υποβαλλόταν σ' αυτή τη διαδικασία δεν ένιωθε πόνο, με τις πρώτες σταγόνες ερεθίζονταν οι ίνες οι οποίες απλώς μετέφεραν ένα αίσθημα αφής . Μετά από λίγο επειδή ο ερεθισμός από την σταγόνα συνεχιζόταν με έναν σταθερό ρυθμό επέρχετο μια μορφή κάματου των νευρικών ινών, με αποτέλεσμα μπλοκάρουν πλέον, και να μεταδίδουν αφόρητο πόνο. Κάθε σταγόνα που έπεφτε  ήταν σαν ένα πύρινο καρφί που περνάει το κρανίο…ο καταδικασμένος  έχανε τα λογικά του, … και στο τέλος ερχόταν ο θάνατος. Στον Ιππόλυτο αποδίδεται επίσης και η μέθοδος βασανισμού διά της στέρησης του ύπνου.

Από πού και γιατί - Σιλουέτα

 

Για το σκοτεινό ή ασαφές περίγραμμα, κυρίως του ανθρώπινου σώματος, το σκιαγράφημα, αλλά και τη γενική εικόνα του σώματος, κυρίως όταν πρόκειται για κομψό και λεπτό γυναικείο σώμα, έχουμε δανειστεί από τη γαλλική τη λέξη σιλουέτα.  Λόγιο δάνειο από γαλλική silhouette η λέξη,  προήλθε από το επώνυμο τού Etienne de Silhouette, που διετέλεσε για 8 μήνες υπουργός οικονομικών τής Γαλλίας το 1759. Το επώνυμο Silhouette, όμως, δεν έχει γαλλική προέλευση και γι’ αυτόν τον λόγο δεν ετυμολογείται μέσω καμίας νεολατινικής γλώσσας.

Η ρίζα εντοπίζεται στην βασκική γλώσσα, και συγκεκριμένα στο σχεδόν ομόηχο επώνυμο Zuloeta (σουλοέτα), λέξη σύνθετη, εκ τού «zulo» (οπή, τρύπα) και «eta» (πολύ, επιπλέον),που αποκαλύπτει ταυτόχρονα και την βασκική καταγωγή τού Etienne de
Silhouette, τού οποίου η οικογένεια καταγόταν από την βασκική πόλη Biarritz τής Βόρειας Γαλλίας και μάλλον απέκρυπτε επιμελώς την εθνικότητά της.

 Στη σύντομη θητεία του Étienne de Silhouette ως Αρχηγού του Υπουργείου Οικονομικών, προσπάθησε να αποκαταστήσει τα οικονομικά του βασιλείου με την αγγλική μέθοδο φορολόγησης των πλουσίων και των προνομιούχων κι αυτό τον έκανε να γίνει αντικείμενο εχθρότητας. Επικρίθηκε από τους ευγενείς συμπεριλαμβανομένου του Βολταίρου, ο οποίος θεώρησε ότι τα μέτρα του, αν και θεωρητικά ωφέλιμα, δεν ήταν κατάλληλα για την εποχή του πολέμου και τη γαλλική πολιτική κατάσταση. Η λιτότητα που προσπάθησε να εφαρμόσει οδήγησε τον όρο à la Silhouette να εφαρμοστεί σε πράγματα που θεωρούνται φτηνά ή λιτά.

Επίσης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μια μορφή τέχνης αυξανόμενης δημοτικότητας ήταν ένα προφίλ σκιάς κομμένο από μαύρο χαρτί. Παρείχε μια απλή και φθηνή εναλλακτική λύση για όσους δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά πιο διακοσμητικές και ακριβές μορφές πορτραίτου. Αυτή η μορφή τέχνης εξακολουθεί να ασκείται μέχρι σήμερα και ονομάζεται κοπή σιλουέτας.

Από πού και γιατί - Μελαγχολία

 Αν πληκτρολογήσεις το λήμμα "μελαγχολία" στο διαδίκτυο εμφανίζονται περισσότερα από πενήντα χιλιάδες αποτελέσματα. Διαχρονικό δάνειο από την αρχαία Ελληνική, η μελαγχολία συντίθεται από το επίθετο μέλας, μαύρος και τη χολή, πέρασε σε πολλές ξέν. γλώσσες, πβ. αγγλ. melancholy, γαλλ. mélancolie, γερμ. Melancholie κ.ά.  Οι ρίζες της  φτάνουν βαθιά στην ιστορία. Κατά την αρχαιότητα, ήδη από την ιπποκρατική Ιατρική, καθιερώθηκε η χυμοπαθολογική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η αρμονική συνύπαρξη των τεσσάρων  χυμών στο σώμα, -της μέλαινας χολής , που αντιστοιχεί στο στοιχείο της  Γης,  του φλέγματος,  στο στοιχείο του Ύδατος, του αίματος,  στο στοιχείο του Αέρος και της ξανθής χολής, που αντιστοιχεί στο στοιχείο του Πυρός- διατηρεί τον οργανισμό του ανθρώπου σε υγιή κατάσταση.  Στα πρώτα χρονικά έργα της «Ιπποκρατικής Συλλογής», η «μελαγχολία» αναφέρεται στον χαρακτήρα  του ανθρώπου στον οποίο η μαύρη χολή είναι ο κυρίαρχος χυμός. Οι Ιπποκρατικοί όταν αναφέρονταν στον μελαγχολικό τύπο ανθρώπου δεν τόνιζαν ιδιαίτερα τις ψυχολογικές προεκτάσεις της συγκεκριμένης ιδιοσυγκρασίας. Η επιρροή των χυμών στην ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων αναλύθηκε διεξοδικά αρκετά αργότερα από τον Γαληνό, τον 2ο αιώνα μ.Χ.  και τον Αριστοτέλη, που στο εργο «Προβλήματα», φαίνεται να ενδιαφέρεται για τον «ιδιαίτερο» αυτόν χυμό, εντοπίζοντας την επιρροή του στον χαρακτήρα και στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Θα πρέπει ωστόσο να έχουμε υπ’ όψη ότι ο Αριστοτέλης δεν ήταν ιατρός και δεν τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα οι νοσολογικές οντότητες αυτές καθ’ εαυτές, αλλά η επίδρασή τους στον άνθρωπο.

Στο σύγγραμμα «Προβλήματα» η μελαγχολία αναφέρεται ως θετικό γνώρισμα υγιούς και εξόχως δημιουργικού χαρακτήρα και μάλιστα πολύ ευεργετικό για την ανάδειξη μεγάλων δημιουργών και επικράτηση του δικαίου μέσα στην κοινωνία. Εκεί καταγράφονται ως μελαγχολικοί χαρακτήρες: ο Ηρακλής, ο ημίθεος ήρωας των Δωριέων και ολόκληρης της Ευρώπης· ο Αίας ο Τελαμώνιος, ο γενναιότερος ήρωας του τρωικού πολέμου· οι φιλόσοφοι Εμπεδοκλής, Σωκράτης, Πλάτων· ο βασιλιάς της Σπάρτης Λύσανδρος και πολλοί άλλοι φιλόσοφοι, πολιτικοί, ποιητές και καλλιτέχνες.

Δύο είναι σήμερα οι επικρατέστεροι ορισμοί για τη “μελαγχολία“ : ο πρώτος αφορά την υποτονική διάθεση, θλίψη και τάση απομόνωσης, και ο δεύτερος την ακραία παθολογική κατάθλιψη. Το κοινό λοιπόν χρησιμοποιεί την πρώτη ερμηνεία, ενώ οι ψυχίατροι κλινικά αναφέρονται στη δεύτερη.

 Οι φιλοσοφικές προσεγγίσεις είναι πολύ περισσότερές και συνθέτουν ένα παράδοξο παζλ "Για όσους επιλέγουν τη σκέψη και τη γνώση δεν υπάρχουν χαρούμενες ζωές." υποστήριζε ο Νίτσε, ο Βίκτωρ Ουγκώ
θεωρούσε ότι: Η μελαγχολία είναι η ευτυχία του να είσαι θλιμμένος. Ο Μπωντλαίρ Δεν μπορούσε να συλλάβει κάποιο τύπο ομορφιάς, στον οποίο δεν υπάρχει μελαγχολία.

     Στο ίδιο μήκος κύματος κι ο Ρουμάνος αφοριστής φιλόσοφος Εμίλ Σοριάν που έγραψε πως: "Σε έναν κόσμο χωρίς μελαγχολία, τα αηδόνια θα άρχιζαν να ρεύονται". Ενώ πάντως θα συμφωνήσω με τον Άγγλο στοχαστή Ρόμπερτ Μπάρτον που τον αντιγράφω αυτολεξεί και: "Γράφω για τη μελαγχολία για να γλιτώσω με αυτήν την απασχόληση, από τη μελαγχολία. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αιτία της μελαγχολίας από την αδράνεια. Δεν υπάρχει καλύτερη θεραπεία από την απασχόληση με κάτι."

Η πυραμίδα της ΑΓΝΟΙΑΣ

 Δεν τους ενδιαφέρει είπε η ουσία, αλλά η επικοινωνία. Μισή αλήθεια. Η επικοινωνία κάποτε ήταν αμφίδρομη κατάσταση.  Το επικοινωνώ από αμετάβατο κατάντησε μεταβατικό.                    

 

Κι αντί να πουν πως αποφασίζουν και διατάζουν μας "επικοινωνούν" τα όρντινα τους.            

Βαφτίσανε την παραπληροφόρηση επικοινωνία και νοιάζονται μόνο για την εξ-ουσία που ασκούν ως αχόρταγα αρπακτικά εις βάρος του λαού που τον αποβλακώνουν, τον παραλύουν και τον φτωχοποιούν, χωρίς παιδεία, χωρίς ψωμί, χωρίς δημόσια υγεία, χωρίς ελευθερία.

Με πολέμους, κρίσεις ενεργειακές, εθνικιστικές και ρατσιστικές κορώνες, καλλιεργούν τη μισαλλοδοξία, ποινικοποιούν την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη, στρέφουν την αγανάκτηση προς τα κάτω, στον πιο αδύναμο, στον πρόσφυγα. που πρώτα βομβάρδισαν το σπίτι του κι ύστερα τον θαλασσοπνίγουν, για να μην αλλοιωθεί το DNA μας και του Χριστού η πίστη η Αγία. Η μόνη Αγία όμως σήμερα, είναι τράπεζα που θα σου πάρει το σπίτι για να γίνεις ευτυχισμένος, άλλωστε "Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι". Όσο για τους πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην... έχουμε γλάρο.                                                                           

 Οι αγορές απέκτησαν μεταφυσική διάσταση και μοιράζουν ενοχές για πωλούν επιτόκια αντι συγχωροχάρτια, Μπάτσοι στους δρόμους και στα πανεπιστήμια, φροντίζουν διά την τάξιν και ασφάλεια με γκλομπ και ληγμένα χημικά. Και η ψαλίδα όλο και ανοίγει, εκτός αν χρειαστεί να κόψει τίποτα κεφάλια που τόλμησαν σηκωθούν, οπότε κλείνει μετατρεπόμενη σε καρμανιόλα. Το παραισθησιογόνο της Άγνοιας προσφέρεται  σε τρείς μορφές: Φόβου που παραλύει, για τους περισσότερους, στη φτηνή συσκευασία, Θυμού που εξαγριώνει, για τα όργανα στην ένστολη έκδοση και Απληστίας στην illustration εκδοχή της ψευδαίσθησης της μονιμότητας. Έτσι στην πυραμίδα της παράνοιας οι Άπληστοι στην κορυφή χρησιμοποιούν τους Θυμωμένους από κάτω, για να ελέγχουν τους Φοβισμένους παρακάτω.

.

Από πού και γιατί - Εκ γυναικός...

 Πολύ συχνά για να υποστηρίξουμε μία άποψή μας, ή και για να καλύψουμε τα   κενά που δεν μπορεί η δημοτική να καλύψει, χρησιμοποιούμε ιστορικές στερεοτυπικές φράσεις  που έχουν επιβιώσει στο διάβα των αιώνων και προέρχονται από την αστείρευτη ελληνική γραμματεία αλλά και από τη γλώσσα της εκκλησίας. 

Για το άλλο μισό του ουρανού, τη γυναίκα, έχουν διασωθεί πάρα πολλές, συχνά αρνητικές και υποτιμητικές για το ρόλο της φράσεις, που δυστυχώς χρησιμοποιούνται, για να ενισχύουν τα αταβιστικά κατάλοιπα των πατερναλιστικών προκαταλήψεών  μας.

Από το   "Λυχνίας σβεσθείσης, πάσα γυνή ομοία."  του κυνικού Διογένη και το "Θάλασσα και πυρ, και γυνή τρίτον κακόν" του Μένανδρου, ως το "Γυναικός κολακεία ψιθύρισμα όφεως" του αγίου Ιωάννη της κλίμακος,  μεσολάβησαν πολλοί αιώνες, και διατυπώθηκαν πάμπολλοι αφορισμοί. Εξ αυτών ελάχιστοι αναγνωρίζουν και επαινούν το ρόλο της. Ένας εξ αυτών το "εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω" , από την γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, ειπώθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, από την Κασσιανή, ως απάντηση στον  αυτοκράτορα Θεόφιλο. Ο Θεόφιλος στη διαδικασία επιλογής συζύγου, θαμπωμένος από την ομορφιά της, όταν  την πλησίασε της είπε   «διά γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα», "Από μία γυναίκα ήρθαν στον κόσμο οι συμφορές", αναφερόμενος στην Εύα. Η ετοιμόλογη απάντηση της Κασσιανής, "εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω" που υπονοούσε την Θεοτόκο, ενεργοποίησε τα εγωιστικά αντανακλαστικά του Θεόφιλου που την απέρριψε και επέλεξε Θεοδώρα. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση. της οποίας η ιστορικότητα αμφισβητείται, ο Θεόφιλος δεν την ξεπέρασε ποτέ και προς το τέλος της ζωής του προσπάθησε να την συναντήσει, χωρίς αποτέλεσμα όμως. γιατί η Κασσιανή έχοντας αφοσιωθεί στην μοναστική ζωή, τον απέφυγε.

Από πού και γιατί - όνειδος

 Ντροπή και όνειδος λέμε όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση σε μια ντροπιαστική κατάσταση.Η ντροπή από την πρόθεση εν και το ρήμα τρέπω είναι το αρνητικό συναίσθημα που συνήθως σχετίζεται με την ηττοπάθεια και συναισθήματα στενοχώριας και αδυναμίας,  Είναι αυτό που νιώθουμε μπροστά σε άλλους, όταν φοβόμαστε ότι θα μας σχολιάσουν αρνητικά, θα μας κοροϊδέψουν, θα μας ειρωνευτούν. Με το στερούμενο πληθυντικού ουδέτερο λόγιο ουσιαστικό όνειδος, εκφράζουμε την περιφρόνηση για ό,τι ντροπιάζει έναν άνθρωπο η μια ομαδα ανθρώπων, δημόσια και σε μεγάλο βαθμό. Όνειδος είναι ό,τι προκαλεί ντροπή. Η ντροπή είναι κάτι διαφορετικό από τις ενοχές. Οι ενοχές προϋποθέτουν κάποιο άλλο πρόσωπο. Ο πενθών για παράδειγμα το γονέα του πιστεύει ότι δεν φέρθηκε καλά στον νεκρό όσο ζούσε. Οι ενοχές αναφέρονται στη συμπεριφορά μας απέναντι σε κάποιον άλλον.

Όποιος αισθάνεται ένοχος ζητά μία τιμωρία.

 Ο ντροπιασμένος δεν ζητά την Τιμωρία, ζητά την εξαφάνιση. Η ντροπή συνιστά ισχυρό και άγριο συναίσθημα πού δεν ανακουφίζεται. Ο μελαγχολικός υποφέρει πάνω απ όλα από ντροπή. Υπάρχουν κοινωνίες, όπως η ιαπωνική, στις οποίες η ντροπή παίζει ισχυρό ρόλο στις σχέσεις των ανθρώπων. Το ίδιο συνέβαινε στις αρχαίες ελληνικές κοινωνίες. «Αιδώς Αργείοι». Ο γνώστες της Ιλιάδος θυμούνται την αυτοκτονία του Αίαντα πάνω στο σπαθί του που μας κάνει να σκεφτόμαστε, με κάθε επιφύλαξη, το χαρα-κίρι των Γιαπωνέζων. Ο Αίαντας ενώ είχε βγει περιπολία με τον Οδυσσέα εξέλαβε τα βόδια για Τρώες και τα αποδεκάτισε. Την άλλη μέρα πού αντελήφθη το σφάλμα του δεν άντεξε την ντροπή και προτίμησε να δώσει τέλος στη ζωή του.

Σήμερα η αντίδρασή του φαντάζει υπερβολική ως ακατανόητη. Πιθανόν να έχουμε εξελιχθεί ως κοινωνία και να μην νιώθουμε πια ντροπές σαν μικρά παιδιά. Είναι πια ντροπή να αισθάνεται κανείς ντροπή. Έχουμε γίνει κάπως ξεδιάντροποι

Μας αρκούν κάποιες μικροενοχές με τις οποίες τα βολεύουμε. Και δεν φτάνουμε στα άκρα.

Από πού και γιατί - Παροιμιώδεις στίχοι της ελληνικής ποίησης

 

"Πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε;" 

Με αυτά τα λόγια ο μεγάλος Γιώργος Σεφέρης περιέγραψε την αναγκαιότητα της ύπαρξης της ποίησης στη ζωή μας. 

Για το πόσο συνυφασμένη με την ποίηση είναι η γλώσσα μας ο έτερος νομπελιίστας ποιητής, ο Οδυσσέας Ελύτης ,επισημανε πως: "Δεν πρέπει να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα".

Αλλα κι ο Αμερικανός ποιητης Έζρα Πάουντ δίεκρινε την μακραίωνη σχέση της γλώσσας μας με την ποίηση κι υποστήριξε πως: "Αν κάποιος μάθει καλά Ελληνικά, μπορεί να βρει σχεδόν ολόκληρη την ποίηση στον Όμηρο".

Στον καθημερινό μας λόγο η ποίηση έχει προσφέρει εκατονταδες παροιμιώδεις  εκφράσεις με στίχους που είναι γνωστοί ακόμα και σε άτομα που δεν ξέρουν ούτε το ποίημα ούτε τον ποιητή.

Ενδεικτικά  παραθέtω κάποιους απ' αυτούς που συναντώ συχνότερα:

«Όταν ακούς «τάξη», ανθρώπινο κρέας μυρίζει»

Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.

Σαν έτοιμος από καιρό.

Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει.

Βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες·

Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις.

Πάντ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου.

“Όποιος πεθαίνει σήμερα, χίλιες φορές πεθαίνει”

«Εκτός από τη μάνα σου κανείς δε σε θυμάται σε τούτο το τρομακτικό ταξίδι του χαμού…».

Θα μείνω πάντα ιδανικός κι ανάξιος εραστής...

Mέριασε, βράχε, να διαβώ.

Ἐγέρασα, μωρὲς παιδιά. Πενήντα χρόνους κλέφτης

Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν

Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν.

Χαιρέτα μου τον πλάτανο.

Έχετε γεια, βρυσούλες.

Από πού και γιατί - Γνώθι σαυτόν

Το γνώθι σαυτόν,  ή Γνῶθι σεαυτόν  από την προστακτική οίδα=γνωρίζω + ἑαυτός (που σημαίνει, "Γνώρισε τον εαυτό σου" είναι ένα από τα Δελφικά Παραγγέλματα που ήταν χαραγμένα στην είσοδο του Ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς. Ο γεωγράφος και περιηγητής Παυσανίας που έζησε τον 2ο π.Χ. αιώνα, στο  έργο του "Ελλάδος Περιήγησις" επιβεβαιώνει την ύπαρξή του. Για την προέλευση του "γνῶθι σαυτόν" οι απόψεις διίστανται. Ο Αριστοτέλης, στο διάλογο (Περί φιλοσοφίας), ερεύνησε την χρονολογία του Γνῶθι σεαυτόν σε σχέση με την ιστορία του Ναού των Δελφών, και κατέληξε ότι δεν άνηκε στον Χίλωνα όπως πίστευαν μέχρι τότε και σε κανέναν από τους επτά σοφούς κι ότι ήταν παλαιότερο. Οι σύγχρονοι συγγραφείς θεωρούν  ότι τα δελφικά παραγγέλματα ήταν πιθανότατα δημοφιλείς παροιμίες, που αργότερα αποδόθηκαν σε συγκεκριμένους σοφούς. Για τον Σωκράτη η αυτογνωσία είναι λέξη κλειδί του ανθρωπισμού διότι αναθέτει στον άνθρωπο το καθήκον να γνωρίζει το δικό του μέτρο χωρίς να προσπαθεί να ανταγωνιστεί τους θεούς. Πριν τον Σωκράτη και την ανέγερσης του Ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς, ο Ηράκλειτος της Εφέσου είχε εκφράσει επίσης την ιδέα της αυτογνωσίας, λεγοντας "Εδιζησάμην εμεωυτόν". Το «Εδιζησάμην» είναι πρώτο πρόσωπο  ενικού στον  αόριστο του ρήματος δίζημαι στην ιωνική διάλεκτο.

Στην αττική διάλεκτο το αντίστοιχο ρήμα είναι το ζητώ.

Το «Εμεωυτόν» εμεωυτός είναι  αυτοπαθής αντωνυμία στην ιωνική διάλεκτο.

Η αντίστοιχη λέξη  στην αττική διάλεκτο, είναι: εμαυτός .Δηλαδή η πλήρης μετάφραση της φράσης του Ηρακλείτου είναι:

 Αναζήτησα τον εαυτό μου.

Η έννοια της αυτογνωσίας, η οποία συνδέεται στενά με εκείνη της σοφίας, αποτελεί έναν ανώτερο αλλά άπιαστο
 προς επίτευξη στόχο, διότι δεν θα μπορούσαμε ποτέ να φτάσουμε στο σημείο να γνωρίζουμε τα πάντα για τον εαυτό μας – όχι γιατί δεν είμαστε ικανοί, αλλά γιατί η ρευστότητα του εαυτού μας δε θα το επέτρεπε.

Ο δρόμος προς την αυτογνωσία, μας απομακρύνει από την αυταπάτη να θεωρούμε ότι κάποιος άλλος ευθύνεται για αυτό που μας συμβαίνει.

Γνωρίζοντας καλύτερα τις διάφορες πτυχές του εαυτού μπορούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα το νόημα που εμπεριέχει η κάθε εμπειρία μας.