Από πού και γιατί; - Γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια 3.(Τούρκικα)

Στη γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα αναφερθούμε και σήμερα. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως η Ελληνική στη μακραίωνη πορεία της γονιμοποίησε τον παγκόσμιο λόγο για πολλούς αιώνες, λόγω της κυριαρχίας, πολιτικής και πολιτιστικής, των Ελλήνων.  Η επικράτηση των Ρωμαίων, σήμανε το τέλος της πολιτικής κυριαρχίας των Ελλήνων, στην ανατολική Μεσόγειο όμως, η λατινική παρότι ήταν η γλώσσα του κατακτητή, δεν μπόρεσε να επιβληθεί στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας, αν και επιχειρήθηκε με την καθιέρωσή της ως επίσημης γλώσσας, και χρησιμοποιήθηκε στη διοίκηση, το στρατό, τη δικαιοσύνη, τις επιγραφές και τα νομίσματα. Από τον 6ο αιώνα και μετά, στο πολυεθνικό κράτος, που μας είναι γνωστό ως βυζαντινή αυτοκρατορία, η ελληνική, για να είναι κατανοητοί οι νόμοι από του ελληνόφωνους υπηκόους,  καθίσταται αρχικά, με τις "νεαρές" του Ιουστινιανού το 535, ως η γλώσσα της δικαιοσύνης,  και  έναν αιώνα αργότερα, το 610, επί βασιλείας του Ηρακλείου, ως η επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας.  Στη συνέχεια  η  γλώσσα μας,  εξακολουθεί να δανείζει αλλά και δανείζεται λέξεις και εκφράσεις από γειτονικούς λαούς με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή στην ιστορική πορεία μέχρι την άλωση το 1453 από τους Τούρκους, με τους οποίους και συμβιώσαμε αναγκαστικά μέχρι την απελευθέρωση. Η Ελληνική γλώσσα στα χρόνια της τουρκοκρατίας, κατάφερε όχι μόνο να διασωθεί, αλλά και να έχει επίδραση στην τουρκική, ανάλογη της μακρόχρονης επαφής με τον τουρκικό λαό:yali (< γιαλός < αιγιαλός), ahtapot (< οχταπόδι), zivgar (< ζευγάρι), firakti (< φράκτης), halaz (< χαλάζι), koraf (< χωράφι), levrek (< λαβράκι), fener (< φανάρι), tirpan (< δρεπάνι), irgat (< εργάτης), evlek (< αυλάκι), anahtar (< ανοιχτήρι) και άλλες πολλές, όπως πολλές είναι και οι λέξεις που υιοθετήσαμε και χρησιμοποιούμε συχνά στο λόγο μας. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες από τις  πιο συχνά χρησιμοποιούμενες: 

,Αγιάζι, Γιακάς, Γιαπί , Γιαρμάς, Γιαούρτι, Γιλέκο, Γινάτι, Γλέντι,Γούρι , Γρουσούζης  Εργένης, Ζόρι . Καβγάς, Καρπούζι, Κέφι, Κιμάς, Κουμπαράς,Κουσούρι, Κουτουρού, Λεβέντης, Λεκές, Λούκι, Μανάβης,Μαράζι  Μπακάλης  Μπαξές, Μπουνταλάς,. Μπουντρούμι. Ντέρτι, Παπούτσι, Ρουσφέτι, Σόι, Σοκάκι, Τεμπέλης ,

Τσιγκούνης, Φουκαράς, Χαράτσι, Χαρτζιλίκι,. Χασάπης, Χατίρι.

 Για την γλωσσική αλληλοπεριχώρηση στη βαλκανική χερσόνησο θα αναφερθούμε και σε επόμενες εκπομπές καθώς ο χρόνος της σημερινής μας συνάντησης ολοκληρώθηκε. Από τον Αλέξανδρο Κασελάκη που ήταν στην τεχνική επιμέλεια και από μένα γεια σας και να είστε καλά. 

Από πού και γιατί; - Γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια 2. (Αλβανικά - Αρβανίτικα)

Συνεχίζουμε και σήμερα την περιήγησή μας στη Βαλκανική χερσόνησο, καταγράφοντας τις γλωσσικές ανταλλαγές που έγιναν με τους γειτονικούς λαούς. Οι Αλβανοί και οι Αρβανίτες, όπως αποκαλούμε τους Αλβανόφωνους που κατοικούσαν και κατοικούν στην Ελληνική επικράτεια δάνεισαν και δανείστηκαν αρκετές λέξεις, που η χρήση τους στον καθημερινό λόγο είναι συχνότατη. Τα Αρβανίτικα έχουν έντονες επιρροές από τα μεσαιωνικά Αλβανικά. Οι Αρβανίτες είναι στην πλειονότητα τους Χριστιανοί Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα και στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν δίγλωσσοι. Η γλώσσα τους έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την Ελληνική γλώσσα με την οποία έχει έρθει σε επαφή, από τα Λατινικά και από τα Σλαβικά. Η γλώσσα πλέον βρίσκεται σε παρακμή, εν μέρει εξαιτίας της μετακίνησης των Αρβανιτών από τα χωριά τους στις ελληνόφωνες πόλεις και εν μέρει λόγω της πλήρους πολιτιστικής ενσωμάτωσης των Αρβανιτών από το ελληνικό περιβάλλον. Ο όρος Αρβανίτικα προέρχεται από τη λέξη Αρβανίται. Η ετυμολογία του ελληνικού επιθέτου Αρβανίτικος -η -ο προέρχεται από τη ρίζα Αρβανίτ- του ουσιαστικού Αρβανίτης, σύμφωνα με το λεξικό του Γιάννη Κουλάκη. Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη η λέξη προέρχεται από το τοπωνύμιο Άρβανα>αλβ.Ärbena. Η ονομασία Άρβανα δόθηκε αρχικώς στην οροσειρά που εκτείνεται μεταξύ των ποταμών Mat και Ischmi (δυτικά της Αχρίδας). Οι λέξεις που ήρθαν στα ελληνικά από τα αλβανικά, ανεξάρτητα αν η απώτερη προέλευσή τους είναι από άλλη γλώσσα  είναι αρκετές, αν και λιγότερες από αυτές που ήρθαν από τα σλαβικά και πολύ λιγότερες από αυτές που ήρθαν από τα τούρκικα, στις οποίες αναφερθήκαμε σε προηγούμενες εκπομπές. Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από τις πιο γνωστές και συχνά χρησιμοποιούμενες στον καθημερινό μας λόγο: 

βλάμης γούβα ζουλάπι, καλαμπόκι, κοκορέτσι, κοπέλα, κουλαντρίζω,λουλούδι, λούμπα, λούτσα,  μάγκας 

μαρμάγκα, μπάκα,μπαμπέσης, μπέσα.μπομπότα,μπουσουλάω,πλιάτσικο, σβέρκος,

 τάτσι μίτσι κότσι, τσίφτης, τσούπρα, φλογέρα, φάρα*,
Η φάρα είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης με βάση την καταγωγή (παρόμοια με το γένος). Οι Αρβανίτες ήταν οργανωμένοι σε φάρες, κυρίως κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν ένας οπλαρχηγός και η φάρα έπαιρνε το όνομά του (π.χ. η φάρα του Μπότσαρη) 

 Από την ελληνική τα αλβα­νικά πήραν λέξεις όπως: nikoqiri ‘ο νοικοκύρης’ (< νοικοκύρης), prika ‘η προίκα’ (< προίκα), ormis ‘ορμώ’ (< ορμήσω, ορμώ), stolis ‘στολίζω’ (< στολίσω, στολίζω), pllakos ‘πλακώνω’ (< πλακώσω, πλακώνω) καθώς και ανθρωπωνύμια: Jorgo (< Γιώργος), Panajot (< Παναγιώτης), Niko (< Νίκος), Vangjel (< Βαγγέλης), Parashqevi (< Παρασκευή), Costa (< Κώστας) 
'Εδώ κάπου 
ο χρόνος της σημερινής μας συνάντησης ολοκληρώθηκε. Από τον Αλέξανδρο Κασελάκη που ήταν στην τεχνική επιμέλεια και από μένα γεια σας και να είστε καλά. 

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Από πού και γιατί; - Γλωσσική αλληλοπεριχώριση στα Βαλκάνια (Σλάβικα)

Έχουμε αναφερθεί πολλές φορές απ' αυτό το βήμα στην επιρροή που άσκησε η Ελληνική στις γλώσσες του κόσμου. Η γλώσσα μας έχει μακραίωνη ιστορία και αποδεδειγμένη συνέχεια. Είναι πάρα πολλές οι λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα στο καθημερινό μας λεξιλόγιο απαράλλακτες ή μεταλλαγμένες που προέρχονται από τα ομηρικά έπη. Είναι επίσης γεγονός ότι στην πορεία της ελληνικής γλώσσας υιοθετήθηκαν λέξεις και εκφράσεις από γειτονικούς λαούς με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή σε διάφορες ιστορικές περιόδους.

Από αυτούς τους λαούς έχουμε δανειστεί, αλλά και τους έχουμε δανείσει. Σήμερα θα αναφερθούμε στις γλωσσικές ανταλλαγές με τους Σλάβους.  

Η κάθοδός τους στη Βαλκανική Χερσόνησο περί τα τέλη του 6ου μ. Χ αιώνα και ο εκχριστιανισμός τους από τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο οι οποίοι μετέφρασαν τα Ευαγγέλια στη γλώσσα τους δημιουργώντας το κυριλλικό αλφάβητο, συνέβαλε στο να εισχωρήσουν ελληνικές λέξεις αρχικά στην εκκλησιαστική και στη συνέχεια  και σε άλλους τομείς της σλαβικής γλώσσας: apostol (< απόστολος), djiakon (< διάκονος), kaluger (< καλόγηρος), monah (< μοναχός), αλλά και, aritmetika (< αριθμητική), gramatika (< γραμματική), filosofija (< φιλοσοφία), astronomija (< αστρονομία). Στη βουλγαρική σλαβική διάλεκτο συναντάμε αρκετές  λέξεις στο καθημερινό τους λεξιλόγιο, όπως visna (< βύσσινο), krevat (< κρεβάτι), , hartija (< χαρτί), και  δεκάδες κύρια ονόματα,όπως Andrei (< Ανδρέας), Anastas (< Αναστάσιος), Atanas (< Αθανάσιος), Georgi (< Γεώργιος), Dimitar (Δημήτριος) Irina (< Ειρήνη) Sofia (Σοφία)  Jelena (Ελένη) Anastasia (Αναστασία) 
Στην Ελληνική δανειστήκαμε από τους Σλάβους αρκετές λέξεις που τις εντάξαμε και τις χρησιμοποιούμε καθημερινά. Ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό  του έχει καταγράψει 100, επισημαίνοντας, πως τα δάνεια από την σλαβική είναι πολύ λιγότερα από αυτά που πήραμε από άλλες γλώσσες γειτονικών λαών όπως για παράδειγμα από την τουρκική και είναι κατά μέσον όρο  λιγότερο συχνές από τις  λέξεις τουρκικής προέλευσης, στις οποίες θα αναφερθούμε σε επόμενη εκπομπή. Κλείνοντας τη σημερινή μας συνάντηση παραθέτω μερικές από τις πιο τις  πιο γνωστές και συχνότερα εμφανιζόμενες στον καθημερινό μας λόγο, λέξεις σλαβικής προέλευσης: 

ασβός βάλτος βαρδάρης βλάχος βότκα βρικόλακας γιάφκα γκλάβα ιντελιγκέντσια καρβέλι λόγγος   μενσεβίκος μουντός μπαλαμούτι μπέμπελη μπολσεβίκος μπουχός ντόμπρος πάπρικα πογκρόμ    προβοκάτσια ραβασάκι ρούβλι  ρούχο σαμοβάρι σανός σβάρνα στούμπος τζόρας  τρόικα

τσάρος τσέλιγκας τσίπα  και φράξια. Για την γλωσσική αλληλοπεριχώρηση στη βαλκανική χερσόνησο θα αναφερθούμε και σε επόμενες εκπομπές καθώς ο χρόνος της σημερινής μας συνάντησης ολοκληρώθηκε. Από τον Αλέξανδρο Κασελάκη που ήταν στην τεχνική επιμέλεια και από μένα γεια σας και να είστε καλά. 

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Από πού και γιατί* - Γαλαξίας

Τη φωτεινή λευκάζουσα λεωφόρο που αντικρίζουμε τη νύχτα, όταν σηκώσουμε το κεφάλι μας και στρέψουμε τα μάτια μας στον ουρανό την ονόμασαν από την αρχαιότητα γαλαξία.

Η λέξη προέρχεται από το γάλα και ο σχετικός μύθος που αιτιολογεί την ετυμολογία της  είναι της Ήρας, που όταν έμαθε πως ο Ηρακλής τον οποίο  θήλαζε, ήταν νόθο παιδί του Δία, τον τράβηξε απότομα από το στήθος της και το γάλα της σκορπίστηκε στον ουρανό.  Σύμφωνα με παρεμφερή  εκδοχή, ο Ερμής έβαλε στα κρυφά τον Ηρακλή να τραφεί από τα στήθη της Ήρας που κοιμόταν,  όμως το βρέφος δάγκωσε τη θηλή της και το γάλα της Ήρας εκτινάχθηκε στο σύμπαν  σχηματίζοντας τον Γαλαξία. Ο Πλούταρχος  δίνει την ετυμολογική ερμηνεία του γαλαξία από την χροιά του: «δια δε τη λευκόχροιαν γαλαξίας ονομαζόμενος».

Άλλος μύθος θεωρεί τη «φωτεινή λεωφόρο»  δημιούργημα του Ηλίου, λόγω της καθημερινής πορείας του και σε μία παραλλαγή του, ως «την οδόν του Φαέθοντος» και της καταστροφικής διαδρομής του άρματος του ήλιου που κακώς του εμπιστεύτηκε ο πατέρας του ο Απόλλων.

 Οι Λατίνοι επηρεασμένοι από τους ελληνικούς  μύθους  αποκάλεσαν τον γαλαξία   via lactea : γαλακτική οδό, εξ ου αγγλ.: milky way. αλλά και galaxy . Κατά τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, η οδός αυτή οδηγούσε στο ανάκτορο του Διός.

Για τους Χριστιανούς ο γαλαξίας γίνεται: «το ζωνάρι της Παναγιάς», «ο Ιορδάνης ποταμός» και για τους ρωμαικαθολικούς ο δρόμος που περπάτησε  ο San Giacomo.

 Ενδιαφέρον παρουσιάζει και  ένας φιλανδικός μύθος συμφωνα με τον οποίο ο γαλαξίας είναι ο δρόμος των πουλιών λινουνράτα στα φιλανδικά. (Την ίδια λέξη χρησιμοποιούν και σήμερα). Οι Φινλανδοί  είχαν παρατηρήσει ότι τα αποδημητικά πουλιά χρησιμοποιούσαν τον Γαλαξία ως οδηγό για να ταξιδέψουν νότια, όπου πίστευαν ότι βρίσκεται το Λιντουκότο (το σπίτι των πουλιών). Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώθηκε επιστημονικά πολλούς αιώνες αργότερα.

 Ο Δημόκριτος  τον 5^ο  αιώνα π.Χ. ήταν ο πρώτος που ισχυρίσθηκε (χωρίς όργανα)ότι ο Γαλαξίας αποτελείται από απομακρυσμένα άστρα: «Γαλαξίας εστί πολλών και μικρών και συνεχών αστέρων, συμφωτιζομένων αλλήλοις, συναυγασμός δια την πύκνωσιν» Για να τον επιβεβαιώσει αρκετούς αιώνες αργότερα ο Γαλιλαίος

 Η λέξη γαλαξίας  αυτούσια η μεταφρασμένη πέρασε  και σε άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες: galaxy ή Milky way στην Αγγλική, galassia ή via lacteal στην Ιταλική, Galaxie ή voie lactee στη Γαλλική,Galaxie ή Milchstrasse  στη Γερμανική.

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Από πού και γιατί* - Να σου πω ή να σε πω;

Είναι γνωστή η αντιπαράθεση που υπάρχει ανάμεσα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για αρκετούς τύπους λέξεων και εκφράσεων που χρησιμοποιούνται είτε διαφορετικά είτε παραλλαγμένα. Στη Θεσσαλονίκη όταν λένε τυρί εννοούν τη φέτα και οι Αθηναίοι τους κοροϊδεύουν, γιατί βέβαια υπάρχουν κι άλλα τυριά. Οι Θεσσαλονικείς τώρα, θεωρούν παράλογη την Αθηναϊκή ονομασία σουβλάκι για το τυλιχτό εθνικό μας Junk Food,καθώς όπως βάσιμα υποστηρίζουν το σουβλάκι είναι το υποκοριστικό της λέξης σούβλα και σε καμιά περίπτωση  δεν σημαίνει «τυλιχτό». Η παραγγελία "ένα σουβλάκι με γύρο" αν δοθεί στη Θεσσαλονίκη, το πιθανότερο είναι να μην πραγματοποιηθεί, αν δεν δοθούν περαιτέρω διευκρινήσεις.Τα ίδια ισχύουν και για το καλαμάκι που στην Αθήνα ορίζει και το σουβλάκι, εκτός από τον (συνήθως πλαστικό) σωλήνα που χρησιμοποιείται για να ρουφήξουμε υγρό σε μικρές ποσότητες. Αν ζητήσεις ένα καλαμάκι από τον σερβιτόρο, στη Θεσσαλονίκη θα σου το φέρει για να πιεις το αναψυκτικό σου. Διαφορές στα λεκτικά της γαστρονομίας υπάρχουν αρκετές και αντιμετωπίζονται με ειρωνικά αστειάκια εκατέρωθεν. Εκεί όμως που το παιχνίδι χοντραίνει είναι στην προσωπική αντωνυμία "εγώ-σύ-αυτός" Στη Θεσσαλονίκη χρησιμοποιούν την αιτιατική πτώση της, δηλαδή "σε, με, τον", ενώ στην Αθήνα τη γενική, δηλαδή "σου. μου, του". Το γνωστό «θα σε κάνω κεφτέδες»  προκαλεί θυμηδία στους νότιους που θεωρούν ότι μόνον ο τύπος που χρησιμοποιούν  είναι ο σωστός. 

Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα.  Δεν υπάρχει κάποια συντακτική εξήγηση που να συνηγορεί υπέρ της μίας ή της άλλης εκδοχής, καθώς και οι δύο είναι ορθές και μπορούν επαρκώς να σταθούν στο λόγο.Όταν καταργήθηκε η δοτική πτώση, ήδη από τα χρόνια της Αλεξανδρινής Κοινής, προέκυψε η ανάγκη, αρχικά στον προφορικό λόγο, να αντικατασταθεί με μιαν άλλη. Για το «τι λέγεις μοι;» για παράδειγμα, αλλού χρησιμοποιούσαν το «τι μου λες;» και αλλού το «τι με λες;» Η αντικατάσταση της αρχαίας δοτικής έγινε πρώτα και κυρίως από την αιτιατική. Η εξέλιξη αυτή, που είναι χρονικά παλαιότερη, επικράτησε στο ιδίωμα της Κωνσταντινούπολης και στα βόρεια ελληνικά ιδιώματα. Αντίθετα, στα νότια ιδιώματα (Αθήνα, νησιά, Πελοπόννησος) επικράτησε η χρήση της γενικής πτώσης στη θέση της παλαιάς δοτικής. Οπότε προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός, αφού ότι και σε πω, ότι και να μου πεις σωστό είναι. Βέβαια η επικρατούσα πεποίθηση πως ο τύπος της γενικής είναι ο μόνος σωστός έχει γλωσσικά αποπροσανατολίσει κάποιους, λίγους Θεσσαλονικείς, που αποδεχόμενοι αυτή την εκδοχή, αντικαθιστούν ιδίως στο δεύτερο πρόσωπο, σε κάποιες περιπτώσεις εντελώς λανθασμένα το σε με το σου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το "θα σου πάρω τηλέφωνο" που βέβαια είναι λάθος, αν δεν πρόκειται για υπόσχεση μελλοντικής δωρεάς. Κάθε τόπος έχει τη δική του ντοπιολαλιά και κάθε ντοπιολαλιά έχει τη γοητεία της και την ιστορία της, και αν το «θα σε κάνω κεφτέδες» φαίνεται στους νότιους λανθασμένο γιατί δημιουργεί παρανόηση, πώς μπορούμε να αποφύγουμε την παρανόηση όταν η αναγγελία για το μεσημεριανό γίνεται σε πολλά άτομα, και στη βόρεια και στη νότια Ελλάδα, ο πληθυντικός μας ενώνει: θα σας κάνω κεφτέδες! 😎😎😎Για σας και να είστε καλά. 

*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στις 07:55 και 17:55 http://webradio.ert.gr/

Εκπομπή "Αρμονία Αφανής" για τη γνώση τη σοφία και τη Μακεδονία

https://www.mixcloud.com/georgios-papazachariou/%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%BF%CE%BC%CF%80%CE%AE-%CE%B3%CE%B9-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%AC-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CE%B5%CE%BD%CF%8E%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CE%B3%CE%B9-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%AC-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CF%87%CF%89%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CE%B4%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1/

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Μακεδονία - Του Κωνσταντίνου Καρίκη*

Πραγματικά, δεν θυμάμαι εδώ και πολλά πολλά χρόνια να έχω νιώσει τόσο χαρούμενος, να προσδοκώ με τόση αγωνία κάτι, και ναι, να έχω φανατιστεί με ένα σκοπό τόσο πολύ.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Μακεδονία. Από οικογένειες Ελληνόφωνων και Προσφύγων. Το μενού ήταν στα Ελληνικά by default. Ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ, ο,τι δεν ήταν πάντα, δεν ήταν παντού έτσι. Ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ο,τι αν ξύσεις πίσω από την φκιασιδωμένη επιφάνεια μιας πατικωμένης με εθνική πούδρα εθνικής ομοιομορφίας θα βρεις έντονα τα σημάδια μιας τρομακτικής στην αρχή, αλλά τόσο γοητευτικής Ετερότητας. Γλώσσα, Τραγούδια, Εθνικό αίσθημα ακόμη -όχι σε όλους- που ήταν ταμπού. Χρειάστηκε να μεγαλώσω, να φύγω από τη γενέθλια πόλη για να αντιληφθώ οτι γύρω μου μεγάλωναν γενιές και γενιές ανθρώπων που δεν είχαν το δικαίωμα να μιλήσουν όπως οι παππούδες τους, να σκεφτούν όπως οι παππούδες τους, να τραγουδήσουν και να χορέψουν όπως οι παππούδες τους, κάτι που εγώ ποτέ μου δεν στερήθηκα. Ντόπιοι και παρακείμενοι σωβινισμοί, να μην ξέρεις πραγματικά ποιον να δείξεις ως τον χειρότερο, εκκλησίες που έχτιζαν εθνικά παραμύθια και μάζευαν οπαδούς της εκάστοτε Εθνικής Ιδεολογίας, ήρωες, σφαγείς, Κομιτατζήδες, Μακεδονομάχοι και στη μέση άνθρωποι που βρέθηκαν να λιώνουν κάτω από το βάρβαρο γουδοχέρι του εθνικισμού. «Τυχεροί», αν οι ραφτάδες των συνόρων τους έριξαν στη σωστή πλευρά, «Άτυχοι» αν η γλώσσα πρόδιδε την ετερότητά τους.
Μια προεθνοτική Μακεδονία που αντί να γίνει ένα απέραντο πανηγύρι ειρήνης και διαφορετικότητας έγινε ένα θέατρο καταπίεσης και υποχρεωτικής προσαρμογής στην Εθνική μονοχρωμία.
Μεγαλωμένος σε εποχές σχετικής ευμάρειας, με τα πάθη εξορισμένα στο τρίτο υπόγειο της ντόπιας συνείδησης άργησα να αντιληφθώ όλο αυτό που συνέβαινε μόλις έβγαινες από τα σύνορα της πόλης. Πολύ περισσότερο αυτό που γινόταν πιο μακριά, στη Δύση, προς τα σύνορα με Γιουγκοσλαβία και Αλβανία. Μια κατεβασμένη μπάρα πολύ κάτω από τα σύνορα με τη Βουλγαρία, μια επίσκεψη σε χωριό φιλικής οικογένειας για γιορτή στην εξοχή, για την οποία είχε απαιτηθεί ειδική άδεια «επειδή εκεί δεν πας έτσι απλά»,κάτι σκόρπιες κουβέντες για τον θυρωρό μας που ήταν «Βουλγαρόφωνος», τα μόνα χνάρια της ετερότητας που κατάφεραν να σπάσουν το φράγμα της σιωπής.
Και μετά, ήρθε το Νέο Μακεδονικό: Η Απειλή «μας κλέβουν το όνομα, αδέλφια», ο φόβος, η Εθνική Πανστρατιά, η Αριστερά που πάτησε την Μπανανόφλουδα και βρεθήκαμε όλοι μαζί να τραγουδάμε «Μακεδονία Ξακουστή».
Οι πρώτες κουβέντες με φίλους όταν το θέμα άρχισε να καταλιαγιάζει, η πρώτη αμφισβήτηση «και γιατί μας απειλούν;», «ντάξει μαλάκες είναι αλλά δεν βοηθάμε κι εμείς» και η χειμερία νάρκη. Τα χαμένα χρόνια που οι γείτονες βυθίστηκαν στην αρχαιοπρεπή τους πρέζα, και η Ακροδεξιά που κρυφά-κρυφά συνέχιζε να δηλητηριάζει τον κόσμο, να στήνει το μύθο της νέας απειλής.
«Μας παίρνουν τη Γη, μας αδέλφια, θέλουν να φτάσουν Θεσσαλονίκη αυτοί οι Γύφτοι.»
Κι ένα πρωί ξυπνήσαμε μεθυσμένοι, αλλά χρίς να υπάρχει πια απειλή. Τα πάθη είχαν καταλαγιάσει. Η Βουλγαρία δεν διεκδικούσε. Η πΓΔΜ ζητούσε να μην τους λέμε Σκόπια, την ώρα που οι Σκοπιανοί (από το Νέο Σκοπό με τους γαμιστερότερους κουραμπιέδες που μπορείς να φας στη Γη) δεν ήθελαν -λέει- να τους λένε πια Σκοπιανούς, αλλά Σκοπινούς για να μην τους μπερδεύουν με τα καθάρματα που επιβουλεύονται τη Μακεδονία μας.
Για πότε κρύφτηκαν οι Γκρουέφσκιδες, για πότε ο Κοτζιάς σάρωσε όλα τα αρχεία του ΥΠΕΞ, για πότε ο Τσίπρας αποφάσισε να λύσει το Γόρδιο Δεσμό και να στήσει μια πολύμήχανη Γεωπολιτική Φάμπρικα στα Βαλκάνια, για πότε βρήκε «αγοραστές» για το πρότζεκτ του σε Βρυξέλλες και Ουάσινγκτον, ούτε που κατάλαβα.
Το μονο που κατάλαβα, ήταν οτι οι πλάκες τελείωσαν, καιρός για δουλειά σοβαρή και διάβασμα.
Το πρώτο βιβλίο, ένα σοκ. «Μα καλά, είναι δυνατόν, όλα αυτά δίπλα μας; Και να μη μας έχει πει ποτέ κανένας τίποτα;» Το δεύτερο, ακόμα μεγαλύτερο «Έτσι λοιπόν, έστησαν το αντικομμουνιστικό παραμύθι στην Ελλάδα. Αλλά κι αυτό το ΚΚΕ, τις έκανε τις μαλακίες του, ωστόσο...».
Και μετά το τρίτο...και ένα ακόμη. Και μετά Οι επίσημες διαπραγματεύσεις. Και μετά η φρίκη: Φίλοι, γνωστοί, αδέλφια σχεδόν, που ξαφνικά μέσα σε μια νύχτα έγιναν ΧΡΥΣΑΥΓΙΤΕΣ με πολιτικά, που άρχισαν να γράφουν Εθνικιστικές αρλούμπες, που ανακάλυψαν απειλές, προδοσίες, συμμάχησαν με ό,τι πιο σιχαμένο υπήρξε και υπάρχει, ότι πιο πολύ σιχαινόταν οι ίδιοι, μόνο και μόνο για «μην περάσει το ξεπούλημα.»
Τα συλλαλητήρια. Οι Ναζί που ντύθηκαν πατριώτες και ξεσπάθωσαν ξανά. Το κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας. Ο φόβος «Θα κολώσει ο Τσίπρας, δεν το σηκώνει η Βόρεια Ελλάδα αυτό.» Και οι ενδείξεις οτι πάει για ναυάγιο και για μια ακόμη περίοδο λήθης και κάτω απ'το χαλί.
Και μετά, η ελπίδα. Η παράκρουση στα σόσιαλ όσων έβλεπαν να έρχεται. Οι τελικές πιρουέτες, το μαρτύριο της σταγόνας, η ενεργή στήριξη Παυλόπουλου, η Επιτυχία, το τηλεφώνημα που έλυσε το Γόρδιο Δεσμό.
Η Νίκη.
Τα γαμωσταυρίδια του Εθνικού Κορμού για τη Φάμπρικα που κλείνει οριστικά.
Η ελπίδα πως το όραμα του Ρήγα μπορεί τελικά να μην χρειαστεί να περιμένει άλλα 200 χρόνια. Οι μπίζνες της Τουρκίας που χαλάνε, η Ευρώπη που βάζει πόδι κι εδώ, στα χαλασμένα από τις διαφορετικές γλώσσες, χωράφια της Μακεδονίας.
Μελετώντας ακροθιγώς στην ιστορικότητά του το Μακεδονικό αντιλαμβάνομαι οτι αυτό που γίνεται σήμερα, δεν είναι απλά μια εκκρεμότητα, μια διπλpωατική διένεξη που κλείνει με αμοιβαία επωφελή τρόπο. Μπορεί, αν όλα πάνε καλά, να είναι η ρήξη με ένα παρελθόν εκατέρωθεν διώξεων και άρνησης της ετερότητας. Μπορεί να είμαστε μπροστά στην εποχή που θα σημάνει το τέλος της αμφισβήτησης της διαφορετικότητας. Μπορεί να ζούμε την αρχή της πολύχρωμης Μακεδονίας, που εκατό και πλέον χρόνια μετά την απελευθέρωσή της από το ζυγό της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, απελευθερώνεται και από τα σιχαμένα δεσμά του Καθυστερημένου Βαλκανικού Εθνικισμού, κάθε προέλευσης, και ελπίζει σε ένα μέλλον με Ανάπτυξη, Ευημερία, Προκοπή, και χωρίς άλλους Ανθρώπους χωμένους βίαια κάτω από τα χαλιά της Εθνικής Ομοιομορφίας που αδίστακτα έστρωναν όλα αυτά τα χρόνια τα Εθνικά Κέντρα πάνω στο ομορφότερο περιβόλι των Βαλκανίων.

*Ο Κωνσταντίνος Καρίκης είναι δημοσιογράφος στην ΕΡΤ

Από πού και γιατί - Αμαζόνες

Οι Αμαζόνες ήταν μυθικός λαός κυνηγών και πολεμιστριών που κατάγονταν από τον θεό του πολέμου, Άρη, και τη νύμφη Αρμονία, ή κατά άλλη εκδοχή τη θεά Αθηνά. Το όνομά τους προέρχεται κατά μία εκδοχή από το στερητικό άλφα και τη λέξη μαζός που σημαίνει στήθος, επειδή ακρωτηρίαζαν ή συνέθλιβαν το δεξί στήθος τους για να διευκολύνουν το χειρισμό του τόξου. Αλλά το πρόθεμα -α στα αρχαία ελληνικά μπορεί να είναι και αθροιστικό, οπότε Αμαζών θα μπορούσε να σημαίνει «με μεγάλους μαστούς». Αυτό όμως δεν είναι και τόσο σίγουρο επειδή οι εξηγήσεις αυτές απαντούν στην ύστερη αρχαιότητα.  Δεν πάει καιρός που γνωστός τηλεοπτικός αστέρας -πλασιέ βιβλίων- διαλαλούσε περήφανος και ανενδοιαστα πως Έλληνες ήταν οι πρώτοι που έφτασαν στην Αμερική " και  η απόδειξη είναι ότι, ο ποταμός Αμαζόνιος οφείλει το όνομα του στις Αμαζόνες που ως γνωστόν ήταν Ελληνίδες". Πολλά τέτοια παρετυμολογικά σκουπίδια προσφέρονται από τηλεοπτικές κυρίως εκπομπές και απευθύνονται σε αφελείς που γοητεύονται από την αυτοπεποίθηση των ημιμαθών. Ας δούμε όμως την πλέον πιθανή προέλευση της ονοματοδοσίας του Αμαζονίου:

Το 1541 ο Ισπανός εξερευνητής Francisco di Orellana, αποκόπηκε από την αποστολή το Gonzalo Pizzaro και χάθηκε στον μεγάλο ποταμό (τον οποίο οι Ευρωπαίοι κονκισταδόρες, ακόμα, δεν τον είχαν ονομάσει  ). Τότε δέχτηκε επίθεση από εξαγριωμένες γυναίκες που   υπερασπίστηκαν τη γή τους με πάθος και σθένος που παρέπεμπε την παράδοση των αρχαίων Αμαζόνων. Από τότε, και εξαιτίας αυτών των  γυναικών, ο ποταμός ονομάζεται Rio Amazonas,  Ποταμός των Αμαζόνων, ή απλώς Αμαζόνιος 

Κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τις λέξεις των ιθαγενών amazonassa, amacunu ( ήχος του νερού) και amassonas ( αυτός που επιτίθεται στα πλοία) που, σε συνδυασμό και λόγω της συνήχησης με τις Αμαζόνες, έδωσαν το όνομα στον ποταμό.