Με το κουτί της Πανδώρας θα ασχοληθούμε σήμερα. Όχι για να το ανοίξουμε, αυτό συνέβη πριν από αιώνες σύμφωνα με τη μυθολογία, αλλά για να το περιεργαστούμε και να το περιγράψουμε και φυσικά να λεξιλογίσουμε. Στις σύγχρονες γλώσσες η παροιμιώδης φράση που προέκυψε απ' το μύθο, αναφέρεται σε μια φαινομενικά ασήμαντη πράξη που μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες. Όταν λέμε «άνοιξε το κουτί της Πανδώρας» εννοούμε κάποιος εν γνώσει του ή εν αγνοία του ενεργοποίησε μια διαδικασία αλλεπάλληλων δεινών. Την Πανδώρα και το πιθάρι της - και όχι κουτί,
όπως θα πούμε παρακάτω- μας λέει ο Ησίοδος στο Έργα και ημέρες, την έφτιαξαν οι θεοί Η Αθηνά της έμαθε να υφαίνει και η Αφροδίτη την έκανε ποθητή, ενώ ο Δίας, έβαλε τον Ερμή να της δώσει ξεδιάντροπο μυαλό και πανούργα φύση και να της διδάξει τα ψέματα. Της δόθηκαν σαν δώρα επίσης τα χαρίσματα της Πειθούς και των Χαρίτων και ο Ερμής της έδωσε και ομιλία. Στο τέλος, λέει ο Ησίοδος, την ονόμασαν Πανδώρα επειδή κάθε θεός της έδωσε κι ένα δώρο. Ο Δίας, για να τιμωρήσει τους ανθρώπους για την κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα διέταξε τον Ερμή τη χαρίσει για σύζυγο στον Επιμηθέα, τον αδελφό του Προμηθέα., προσφέροντάς του μαζί κι ένα πιθάρι δώρο ως γάμου. Αυτός δεν αναλογίστηκε τη συμβουλή του αδελφού του «να μη δεχτεί ποτέ δώρο από τον Ολύμπιο Δία και να το στείλει πίσω επειδή μπορεί να αποδεικνυόταν βλαβερό για τους ανθρώπους»...
ἀλλὰ γυνὴ χείρεσσι πίθου μέγα πῶμ’ ἀφελοῦσα ἐσκέδασ’, ἀνθρώποισι δ’ ἐμήσατο κήδεα λυγρά.
και η γυναίκα με τα χέρια της του πιθαριού το μέγα αφαιρώντας πώμα
τα σκόρπισε όλα και ετοίμασε ολέθριες για τους ανθρώπους έγνοιες.
Θα προσπεράσω ασχολίαστα το μισογυνισμό του Ησιόδου, ο Αίσωπος πάντως στη δική του εκδοχή, βάζει τον άνδρα να βγάζει το πώμα. Το σίγουρο είναι πως το θέμα του ανοίγματος του πιθαριού παραπέμπει στην ελεύθερη βούληση του ανθρώπου.Στον Αισχύλο η ελπίδα αντί να είναι κλεισμένη στο πιθάρι της Πανδώρας, αποτελεί στην πραγματικότητα το δώρο του Προμηθέα προς τους ανθρώπους. Στον στίχο 250, όταν ο χορός ρωτά τον Προμηθέα ποιο ήταν το αμάρτημα για το οποίο τιμωρείται, εκείνος απαντά:
«έκανα τους θνητούς να πάψουν να προβλέπουν το θάνατό τους ως μοιραίο»
«και τι φάρμακο βρήκες γι' αυτό;» ρωτά ο χορός
«τους έδωσα τυφλές ελπίδες» απαντά εκείνος
«σπουδαία λύση βρήκες» λέει ο χορός
«τους έδωσα και τη φωτιά» λέει ο Προμηθέας.
Επίσης σε μια άλλη ανάγνωση, ο μύθος θέτοντας το «κουτί» ως τιμωρία για την κλοπή της φωτιάς μας προϊδεάζει και μας προειδοποιεί για τα δεινά που προκύπτουν από την αλόγιστη χρήση των μέσων της τεχνολογίας.
Τέλος να πούμε πως η αναφορά στο «κουτί» και όχι στο πιθάρι της Πανδώρας οφείλεται στην επανεισαγωγή της αρχαίας γραμματείας από το εξωτερικό και την καθιέρωση της λέξης «κουτί» σε όλες τις άλλες γλώσσες προτού οι Έλληνες προλάβουν να ασχοληθούν οι ίδιοι με το πρωτότυπο αρχαίο κείμενό τους. Συγκεκριμένα ο Έρασμος μετέφρασε το έργο στα λατινικά και απέδωσε τον πίθο του Ησίοδου ως pyxis, που σημαίνει κουτί κι έτσι καθιερώθηκε παγκοσμίως και στα καθ' ημάς.
*Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 07:55 και18:55 https://webradio.ert.gr/proto/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου