Από πού και γιατί - Δήλιον Πρόβλημα

 Τρία είναι τα πλέον διάσημα μαθηματικά γεωμετρικά προβλήματα της αρχαιότητας, για τα οποία είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερος προβληματισμός:

 Ο τετραγωνισμός του κύκλου, η τριχοτόμηση της οξείας γωνίας και ο διπλασιασμός του όγκου του κύβου, το αποκαλούμενο Δήλιον πρόβλημα.  

Η φράση Δήλιον πρόβλημα χρησιμοποιείται για να χαρακτηριστεί κάθε δυσεπίλυτο πρόβλημα που παραμένει για πολύ καιρό άλυτο.

Λέμε για παράδειγμα: «Η ανεύρεση εργασίας , είναι για του περισσότερους νέους Δήλιον πρόβλημα

 Το 430 π.Χ. ξέσπασε λοιμός στο νησί της Δήλου. Οι κάτοικοί του απέστειλαν πρέσβεις στο μαντείο των Δελφών, για να ζητήσουν χρησμό, από τον Απόλλωνα.

Η Πυθία τους απάντησε ότι πρέπει να διπλασιάσουν σε όγκο τον ναό του Απόλλωνα που είχε σχήμα κύβου διατηρώντας παράλληλα το κυβικό σχήμα. Οι Δήλιοι αρχικά πίστεψαν ότι το πρόβλημα ήταν απλό και λυνόταν με διπλασιασμό των πλευρών. Όταν ανακάλυψαν ότι αυτό δεν διπλασιάζει τον όγκο αλλά τον οχταπλασιάζει έστειλαν πρέσβεις στην Ακαδημία του Πλάτωνος και ζήτησαν λύση του προβλήματος. Από τότε πολλοί προσπάθησαν  όπως ο Αρχύτας ο Ταραντίνος, ο Εύδοξος ο Κνίδιος, ο Μέναιχμος, ο Νικομήδης, ο Απολλώνιος, ο Διοκλής, ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς, ο Πάππος ο Αλεξανδρεύς, ο Καρτέσιος και άλλοι. Όλοι όμως έδιναν λύση που χρησιμοποιούσε και άλλες μεθόδους πλην της κλασικής, που επιτρέπει για τη λύση του μόνο κανόνα και διαβήτη. Λέγεται πως στην αναζήτηση της λύσης του προβλήματος και  της ερμηνείας του χρησμού, κάποτε βρέθηκαν στην Αθήνα και κάποιος γέροντας τους είπε:   Καλοί μου Δήλιοι, είναι  δυνατόν να σας μαστίζει τόση ανοησία, ώστε να μη καταλαβαίνετε  ότι ο θεός σας έθεσε αυτό το πρόβλημα επειδή παραμελήσατε τα μαθηματικά!

 Από τη αρχαία Δήλο και τους  άριστους και μεγάλης αντοχής στην κολύμβηση κατοίκους του νησιού, προέρχεται και η φράση Δήλιος κολυμβητής, που λέγεται για να χαρακτηρίσει τον δεινό κολυμβητή.

Κατά την αρχαία εποχή, οι Δήλιοι φημίζονταν για την επιδεξιότητά τους  στην κολύμβηση. Η έκφραση έμεινε παροιμιώδης από την απάντηση που έδωσε ο Σωκράτης στον Ευριπίδη, όταν εκείνος ζήτησε τη γνώμη του για το σύγγραμμα του Ηράκλειτου «Φυσικά». Ο Σωκράτης, θέλοντας να καθορίσει πόσο βαθύ και απροσπέλαστο από τους πολλούς ήταν το περιεχόμενο του συγκεκριμένου συγγράμματος, είπε το περίφημο «δείται Δηλίου κολυμβητού δια το μη αποπνιγείναι εν αυτώ». Απαιτείται να είσαι Δήλιος κολυμβητής για να μην πνιγείς μέσα σ αυτό.

Από πού και γιατί - πάντα ρει

Tα πάντα ρει:

Αυτή είναι μια από τις αποφθεγματικές που αποδίδεται  στον Ηράκλειτο, τον Εφέσιο, και σημαίνει ότι όλα στη ζωή υπόκεινται σε συνεχή μεταβολή, ότι το μόνο διαρκές στο σύμπαν είναι η προσωρινότητα. Δεν γνωρίζουμε αν ο Ηράκλειτος χρησιμοποίησε ποτέ την πασίγνωστη έκφραση  πάντα ῥεῖ. Την πληροφορία αυτή μας την δίνει ο Πλάτων στον Κρατύλο: « λέγει που Ἡράκλειτος ὅτι “πάντα χωρεῖ καὶ οὐδὲν μένει,” καὶ ποταμοῦ ῥοῇ ἀπεικάζων τὰ ὄντα λέγει ὡς “δὶς ἐς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης. Λέει κάπου ο Ηράκλειτος ότι πάντα χωρεῖ καὶ οὐδὲν μένει, και παρομοιάζοντας τα υπάρχοντα πράγματα με τη ροή ενός ποταμού λέει ότι δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυο φορές» (Κρατύλος 402a).

Ο κόσμος για τον Ηράκλειτο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά, η οποία εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς.

Το αείζωον πυρ περιγράφει κυκλική τροχιά, κατά την οποία μεταλλάσσεται σε θάλασσα, κατόπιν σε γη, για να ακολουθήσει η αντίστροφη διαδικασία μεταλλαγής της γης σε θάλασσα και της θάλασσας σε φωτιά. Το πυρ του Ηράκλειτου είναι μια κοσμολογική σταθερά που αέναα κινείται και μεταμορφώνεται. Η διαρκής κίνηση και μεταβολή αποτελεί το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πραγματικότητας, το οποίο εξέφρασε ο φιλόσοφος με την εικόνα ενός ποταμού που παραμένει ίδιος, ενώ το νερό που κυλάει μέσα του αλλάζει διαρκώς. Αντίθετα με τους οπαδούς του, τους αποκαλούμενους Ηρακλείτειους, ο φιλόσοφος μάλλον δεν πίστευε σε μια καθολική ροή και μεταβολή, αλλά επέμενε στη σύνδεση αυτής της μεταβολής με σταθερές παραμέτρους.

To αντικείμενο της φιλοσοφίας του δεν είναι η υλική αρχή αυτού του κόσμου αλλά ο εσωτερικός ρυθμός, ο Λόγος για τον οποίο κινείται και ρυθμίζεται. Μέσα στον Λόγο, ο Ηράκλειτος, δίνει ένα μόνο υλικό στοιχείο, το Πυρ. Η ύπαρξη του Πυρός δημιουργεί μαζί με τον Λόγο ένα κόσμο άπειρο, άναρχο, αυτορυθμιζόμενο που μετατρέπεται σε ποικίλες μορφές. Ο κόσμος αυτός είναι η αρμονία των αντιθέσεων. Οι αντιθέσεις δημιουργούν την ενότητα των πάντων με την σύνθεση τους. Το καλό και το κακό είναι οι αντίθετες όψεις του ίδιου πράγματος.

Στη φράση «πάντα ρει», συνοψίζεται όλη η κοσμογονική θεωρία του Ηρακλείτου ο οποίος κατά τα τέλη του 6ου π. Χ. αιώνα πέτυχε να κατανοήσει και να περιγράψει τη συμπαντική αλήθεια. 

Από πού και γιατί - βωμολόχος

 

ΒΩΜΟΛΟΧΟΣ

Τον καθυβρίζοντα τα ιερά και τα όσια και γενικότερα τον αισχρολόγο τον αποκαλούμαι βωμολόχο.

Για να δούμε όμως πως προέκυψε αυτή η λέξη.

Στην αρχαιότητα, όταν γίνονταν θυσίες στους Θεούς, οι φτωχοί συγκεντρώνονταν γύρω από τους βωμούς για να πάρουν μετά το τέλος των θυσιών,τα κομμάτια από το κρέας, που έμεναν από τα σφαχτά. Ήταν όμως τόσοι πολλοί, ώστε οι ιερείς δεν ήξεραν σε ποιον να πρωτοδώσουν. Ωστόσο, αυτοί που δεν προλάβαιναν να πάρουν μερίδιο, άρχιζαν να βρίζουν και να φωνάζουν εναντίον όσων πήραν..!

Ένας τέτοιος υβριστής ήταν ο Αθηναίος Δανάκης, που οι καταπληκτικές και πρωτότυπες βρισιές του παραλίγο να σκιάσουν και τη ρητορική δόξα του Δημοσθένους! Οι Αθηναίοι τον συμπαθούσαν τον Δανάκη και τον θεωρούσαν δάσκαλο στο είδος του!

Από τους αισχρολόγους αυτούς επήλθε και η λέξη ''βωμολόχος'', που τη λέμε και σήμερα για όλους όσοι βρίζουν. Ετυμολογείται δε, από το ''βωμός'' και το ''ελλοχεύω'', που σημαίνει παραμονεύω, στέκομαι κοντά στον βωμό... Και αυτή την λέξη, το ελλοχεύω, την χρησιμοποιούμε σήμερα, με τη σημασία του παραμονεύω (για κάτι κακό), είμαι κρυμμένος/ανενεργός αλλά αναμένεται να εκδηλωθώ ή να παρουσιαστώ, προκαλώντας τις αρνητικές επιπτώσεις που συνεπάγεται η εμφάνισή μου. Το ελλοχεύω ετυμολογείται από την πρόθεση και το αρχαίο ρήμα λοχώ. Συνηθισμένη κλισέ έκφραση που χρησιμοποιούμαι διαπράττοντας λάθος είναι η ελληνικούρα: «ελλοχεύει κινδύνους» Θα προτιμούσα σίγουρα το «εγκυμονεί κινδύνους» που ενώ είναι και αυτή φθαρμένη και κλισέ, είναι τουλάχιστον σωστή.

Από πού και γιατί - Παρά μία τεσσαράκοντα

  Η φράση  "έφαγε παρά μία τεσσαράκοντα" που λέμε για κάποιον που ξυλοκοπήθηκε άγρια, έλκει την καταγωγή της από την ιουδαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία στους τιμωρούμενους με μαστίγωμα  έπρεπε τα κτυπήματα να είναι λιγότερα από 40. Επειδή στις τιμωρίες χρησιμοποιείτο συνήθως το φραγγέλιο με 3 απολήξεις, δίνονταν 13 μαστιγώσεις, οπότε συνολικά 13 × 3 = 39 χτυπήματα. Στην Βίβλο το νούμερο 40 αναφέρεται 146 φορές και γενικότερα συμβολίζει μία περίοδο δοκιμασίας, πειρασμών ή αποχής.  40 μέρες κράτησε ο κατακλυσμός 40 μερόνυχτα  απομονώθηκε ο Μωυσής στο όρος Σινά,  και τόσες ήταν οι μέρες που νήστεψε ο Ιησούς στην έρημο της Ιουδαίας παλεύοντας με τον πειρασμό. Στην Ελληνική παράδοση ο Πυθαγόρας, που νήστεψε και διαλογιζόταν 40 μέρες πριν τις εξετάσεις του στο περίφημο Σχολείο της Αλεξάνδρειας,  διαπίστωσε τέτοια αύξηση στη διαύγεια και τη σωματική δύναμη που αργότερα σύστησε αυτή την ασκητική δοκιμασία στους μαθητές του. Λίγους αιώνες αργότερα, οι μεγάλες θρησκείες επέβαλαν και ετήσιες νηστείες, όπως η Σαρακοστή για τους Χριστιανούς.  Στη λαϊκή μας παράδοση η λεχώνα πρέπει να μείνει στο σπίτι της για 40 ημέρες μετά τον τοκετό αλλά και το πένθος βρίσκει οριακό χρόνο ανακούφισης στο πρώτο μνημόσυνο που γίνεται έπειτα από 40 μέρες. Το νούμερο δείχνει να έχει ιδιαίτερη μυστικιστική σημασία που επαναλαμβάνεται σε πλήθος παραδόσεων, όλους τους λαούς. Η φώτιση του Βούδα  επιτεύχθηκε μια πανσέληνο του Μαΐου μετά από 40 ημέρες διαλογισμού και νηστείας κάτω από ένα δέντρο.40 χρονών ήταν ο Μωάμεθ όταν έλαβε την πρώτη αποκάλυψη από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ.

Ο αριθμός40 παρουσιάζεται με πολλούς τρόπους στην ανθρώπινη ζωή. Μία φυσιολογική εγκυμοσύνη διαρκεί περίπου 40 εβδομάδες από τον τελευταίο γυναικείο κύκλο και 40 ακριβώς μέρες θέλει το έμβρυο από την έναρξη της εγκυμοσύνης για να σχηματιστεί. Η λέξη καραντίνα προέρχεται από την ενετική παραλλαγή της ιταλικής φράσης quaranta giorni (σαράντα μέρες). Οι σαράντα μέρες ήταν η υποχρεωτική περίοδος απομόνωσης των πλοίων και του πληρώματος, κατά την επιδημία της Μαύρης πανώλης. Κλείνοντας θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στους 40 κλέφτες του Αλή Μπαμπά, στα 40 παλικάρια από τη Λειβαδιά, στον 40 χρόνια φούρναρη, στα 40 κύματα που πέρασε ο ταλαίπωρος,
αλλά και στις σαραντάρες που είναι ίσον με δύο εικοσάρες, και γι’ αυτό έχουν διπλές τις χάρες.

Από πού και γιατί - Της Πόπης

  Η φράση " έγινε της Πόπης" που την ακούμε σχεδόν καθημερινά, έχει συνήθως αρνητική χροιά καθώς τις περισσότερες φορές χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγράψει την αποδιοργάνωση, την αταξία, το χάος, τον χαμό, τον πανικό που επικράτησε σε μια κατάσταση. Σπανιότερα κι ανάλογα με τα συμφραζόμενα χρησιμοποιείται για να περιγράψει απλώς το συνωστισμό ή και την κοσμοσυρροή. Η εντύπωση πως η φράση προέρχεται από την ιστορία κάποιας γυναίκας αμφιβόλου ηθικής, ή κάποιας σεξεργάτριας, είναι λαθεμένη κι οφείλεται στη συνώνυμη αθυρόστομη ατάκα που χρησιμοποιείται σε παρόμοιες περιπτώσεις. Η «Πόπη» περί ης ο λόγος δεν ήταν άνθρωπος, αλλά καράβι, ένα μετασκευασμένο επιβατικό ατμόπλοιο που το 1920, ενώ ήδη μετρούσε 40 χρόνια ζωής, έγινε κτήμα της «Ηπειρωτικής Ατμοπλοΐας». Ξεκίνησε ως ιδιωτική θαλαμηγός αναψυχής αλλάζοντας αδιάκοπα ιδιοκτήτες μετετράπη  τελικά σε πλοίο ακτοπλοΐας. Με άλλα λόγια, ένα παλιό, εντελώς ακατάλληλο σκαρί για τα δρομολόγια που πραγματοποιούσε.

Το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου 1934 το πλοίο «Πόπη», στο οποίο επέβαιναν 140 άτομα και ήταν φορτωμένο με εμπορεύματα (μεταξύ των οποίων κάποια ακριβά τυριά), προσάραξε κοντά στη Βουλιαγμένη ενώ εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς – Σύρο – Πάρο – Νάουσα Πάρου – Νάξο – Φολέγανδρο – Σίκινο – Οία – Ίο – Θήρα – Ανάφη – Αμοργό – Αιγιάλη – Σχοινούσα – Ηρακλειά – Κουφονήσια, και επιστροφή μέσω Νάξου, Πάρου, Σύρου, και θα κατέπλεε στον Πειραιά από όπου και είχε αναχωρήσει. Το πλοίο πήρε επικίνδυνη κλίση, αλλά δεν βούλιαξε κι ενώ η στεριά είναι λίγα μέτρα μακριά, επικρατεί πανικός καθώς ο καπετάνιος δίνει προτεραιότητα στο να μεταφερθούν τα τυριά και το πλήρωμα αφήνει τους επιβάτες στην τύχη τους. Το πλοίο τελικά δεν βυθίστηκε όμως 11 επιβάτες πνίγηκαν μέσα στην ταραχή τους και τον πανικό που επικρατούσε και η φράση «έγινε της Πόπης» καθιερώθηκε και συνοδεύει κάθε χαοτική κατάσταση χαμού.