Από πού και γιατί - Μπάτσος

Η λέξη μπάτσος, από το μεσοπόλεμο και μετά, στην αργκό κυρίως των αστικών κέντρων αρχικά, και σταδιακά σ' όλη την επικράτεια, έχει καθιερωθεί ως ο κλασικός υβριστικός χαρακτηρισμός για τον αστυνομικό. Ομόηχη αλλά διαφορετικής μάλλον ετυμολογικής προέλευσης ο μπάτσος το χαστούκι, το σκαμπίλι ο κόλαφος. Αν πεις "μού ρίξε μπάτσο ο μπάτσος" όλοι θα καταλάβουν τι λες, και είναι θαρρώ ακριβέστερο, απ' το "μού ρίξε μπάτσο ο αστυνόμος". Αντιθέτως είναι ακριβέστερο να πεις, "ο αστυνόμος συνέλαβε τον ληστή" κι όχι ο μπάτσος, κι αυτό διότι η λέξη μπάτσος που στερεοτυπικά έχει καθιερωθεί, έχει αρνητική χροιά, που παραπέμπει στην άσκηση βίας πάνω σε αθώα θύματα, με αποτέλεσμα η λέξη αστυνόμος, αστυνομικός να αντιδιαστέλλεται, στο λεξιλόγιο των προσεκτικών, ομιλητών και γραφιάδων, συνδεόμενη με θετικές ενέργειες, (την προστασία από τους κακοποιούς, την καταδίωξη των εγκληματιών, κλπ.). Ετυμολογικά η λέξη μπάτσος, για το όργανο της τάξεως, προέρχεται από τον τούρκικο όρο “μπατς”, που σημαίνει φόρος, τον οποίο εισέπρατταν οι χωροφύλακες. Η λέξη προήλθε από το περσικό “μπακ” ή “μπατς”, που σημαίνει “φόρος, διόδια”. Επίσης με μειωτικό τόνο, και το συνώνυμο "μπασκίνας"(άμεσο δάνειο) από την τουρκική baskın (αστυνομική έφοδος) που λεγόταν κυρίως για τους χωροφύλακες πριν τη δεκαετία του 80. Κοροϊδευτικά - ειρωνικά τα χρόνια εκείνα κυκλοφορούσε η παρετυμολογική εκδοχή πως η λέξη προήλθε από το ότι δεν έβρισκαν ποτέ αυτό που έψαχναν και στις αναζητήσεις τους έλεγαν " Μπας κι 'ναι δω, μπας κι' ναι κει..." Για τον μπάτσο κόλαφο οι απόψεις διίστανται υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν πως καταγωγή του είναι από το κουτσοβλαχικό, «μπάτσα». Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το “μπάτσος” προέρχεται από την ηχομιμητική λέξη “patch”, που στη εβραϊκή διάλεκτο γίντις σημαίνει “χαστούκι”. Τέλος καλός μπάτσος/κακός μπάτσος ονομάζεται η ψυχολογική τακτική ανάκρισης ενός ατόμου από δυο ανακριτές, ο ένας από τους οποίους παίζει το ρόλο του "καλού" και ο άλλος το ρόλο του "κακού". Η ονομασία αυτή της ψυχολογικής τακτικής προέρχεται από την αγγλική έκφραση good cop/bad cop και αναφέρεται ως «συνδυαστική ανάκριση» σε σχετικά αποχαρακτηρισμένα φυλλάδια της CIA.

Από πού και γιατί* - παρά θιν' αλός

 

Όταν αναφέρουμε κάτι που συμβαίνει στην παραλία, συνηθίζεται ακόμη και σήμερα να χρησιμοποιούμε την ομηρική φράση της Ιλιάδας παρά θιν'
αλός 

Ἡ «θις της θινός» είναι ο σωρός της άμμου που αργότερα απόκτησε και τη σημασία του σωρού γενικότερα, καθώς σε μεταγενέστερα αρχαία κείμενα συναντάμε τη φράση «θὶς ὀστέων»=σωρός οστών.

Οι αμμοθίνες ή θίνες ονομάζονται οι μικροί λόφοι από άμμο που βρίσκονται σε παράκτιες περιοχές. Αποτελούν σημαντικό οικότοπο στη μεταβατική ζώνη θάλασσας και ξηράς και δημιουργήθηκαν από τις διεργασίες της διάβρωσης και της απόθεσης της άμμου στην παράκτια ζώνη.

Η λέξη αλς της αλός στην αρχαία ελληνική σήμαινε θάλασσα, ως θηλυκό και αλάτι, ο αλς του αλός ως αρσενικό. Από  την ίδια ρίζα και η αλμύρα ή άλμη και η αλισάχνη, η λεπτή κρούστα αλατιού που προκύπτει από εξάτμιση αλατόνερου  Αυτολεξεί το παρά θιν αλός στα νέα ελληνικά μεταφράζετε  = κοντά στον σωρό ἄμμου τῆς θάλασσας, κοντά στην αμμουδιά της θάλασσας. Από την ίδια ρίζα, παρά + ἅλς το ουσιαστικοποιημένο θηλυκό του επιθέτου παράλιος, η παραλία. Στην αρχαιότητα Παραλία ονομάζονταν το από του Σουνίου μέχρι του Φαλήρου αφενός, και από του Σουνίου μέχρι Ωρωπού αφετέρου, παραθαλάσσιο τμήμα της Αττικής που ήταν πολύ πυκνά κατοικημένο λόγω  των εύφορων   εδαφών της και των εύκολων και ασφαλών δρόμων της. Οι δε κάτοικοι των περιοχών αυτών ονομάζονταν "Παράλιοι ή Πάραλοι, εξ' ου και το όνομα του ιερού πλοίου Πάραλος. Η Πάραλος ήταν η τριήρης που συμμετείχε σε ιερές ή δημόσιες αποστολές, συνήθως επείγουσας φύσεως. Οι επιβαίνοντες της Παράλου, ασχέτως κατηγορίας, είτε ήταν πλήρωμα είτε επιβάτες υπάλληλοι θεωροί, ονομάζονταν "παραλίτες" ή"πάραλοι" και, εξ αντικειμένου, έπρεπε να ήταν πολίτες της Αθήνας, και μάλιστα, κατά τον Θουκυδίδη (Η' 73), ακραιφνών δημοκρατικών αισθημάτων.

* Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  https://www.ertecho.gr/radio/proto/ (Δευτέρα - Παρασκευή)στις 7:56 και στις 18:56 

ΑπάντησηΑπάντηση σε όλουςΠροώθηση

Από πού και γιατί* - Κρίμα

Ως κρίμα σήμερα ορίζουμε κάθε αξιόμεμπτη  πράξη, κυρίως ως παράβαση θείας εντολής ή ηθικής επιταγής. Συνώνυμο της αμαρτίας το κρίμα προέρχεται από το Αρχαίο Ελληνικό ρήμα κρίνω που σήμαινε και εξακολουθεί να σημαίνει: δικάζω, θεωρώ, κριτικάρω, επικρίνω, αποφασίζω, καθορίζω, αποφαίνομαι, νομίζω, σκέπτομαι, φρονώ,  διαχωρίζω, επιλέγω, διαλέγω, αποφασίζω επί αμφισβητήσεων, ανακηρύσσω τον νικητή τον ένοχο ή τον
αθώο.. 

Αυτός που κρίνει λέγεται κριτής.

Ο Μέγας Κριτής είναι ο Θεός για τους θρησκευόμενους. Αυτός διαχωρίζει τα πρόβατα από τα ερίφια.

Στο Βυζάντιο  Κριτής λεγόταν ο Δικαστής. 

Το κρίμα είναι το πόρισμα της κρίσεως, η απόφαση. Η Δευτέρα Παρουσία αναφέρεται και ως "η Ημέρα της Κρίσης" Εάν η απόφαση ληφθεί από τον Μέγα Κριτή θεωρείται ότι τις περισσότερες θα είναι καταδικαστική έτσι το «κρίμα» κατάντησε να είναι συνώνυμο της αμαρτίας.

Πήρε το κρίμα στο λαιμό του λέμε για κάποιον που αναλαμβάνει την ευθύνη για μια πράξη που ουδέποτε διέπραξε. Σύμφωνα με την πλέον διαδεδομένη εκδοχή, η φράση προέρχεται από το Βυζάντιο όπου όταν κάποιος πλoύσιoς καταδικαζόταν να μείνει στη φυλακή, είχε δικαίωμα να αντικατασταθεί από κάποιον άλλο. Οι άνθρωποι οι οποίοι δέχονταν να μπουν φυλακή έναντι αμοιβής καλούνταν "κριματάρηδες" επειδή έπαιρναν το αμάρτημα (κρίμα) επάνω τους. Θεωρώ εξίσου, ίσως και πιθανότερη ίσως την εκδοχή, η φράση να έχει τις ρίζες της σε αρχαιότερη εποχή. Η επιγραφή με τα τέσσερα αρχικά γράμματα (Ι.Ν.Β.Ι) που σήμαιναν, Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς των Ιουδαίων Η πινακίδα, ο τίτλος ή η αιτία κρέμονταν με ένα σχοινί στο λαιμό του καταδικασμένου Ιησού . Ο λόγοι ήταν απλοί :

Ο κατάδικος κουβαλούσε μόνον το οριζόντιο ξύλο του σταυρού. Ο όρθιος στύλος βρισκόταν μόνιμα στημένος στον τόπο της σταύρωσης..

Οι δικαστές επιθυμούσαν η πινακίδα να διαβάζεται από όλο τον κόσμο, γι΄αυτό ήταν γραμμένο σε τρεις γλώσσες, στη διαδρομή και στον τον τόπο της εκτέλεσης. Για να εξασφαλίζεται ο απαιτούμενος

εκφοβισμός των επιζώντων. Και μάλλον αυτό ήταν πάγια τακτική που έφτασε ως τους νεότερους χρόνους...

 Στους  εκτελεσμένους κατά τη διάρκεια κρεμούσαν στο λαιμό τους την καταδίκη, το κρίμα τους. 

Επίσης με

το Νομοθετικό Διάταγμα 4000/1958, γνωστό ευρέως ως Νόμος 4000 για τον τεντιμποϊσμό, που θεσπίστηκε από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1958, η αστυνομία συνελάμβανε όσους νεαρούς θεωρούσε ότι διέπρατταν εξύβριση, και τους οδηγούσε στο κρατητήριο, όπου γινόταν σε αυτούς κούρεμα με την ψιλή, τους έσκιζαν τα παντελόνια τους κρεμούσαν μια πινακίδα από το λαιμό και εν συνεχεία τους περιέφεραν  στο δρόμο εξευτελίζοντάς τους. Για την ιστορία να πούμε ολοκληρώνοντας πως ο Νόμος 4000 που γνώρισε τις μεγαλύτερες «δόξες» του στην επταετία της Χούντας, καταργήθηκε μόλις το 1983.

* Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  https://www.ertecho.gr/radio/proto/ (Δευτέρα - Παρασκευή)στις 7:56 και στις 18:56 

Από πού και γιατί* - Πλατφόρμα

 Μία από τις λέξεις που ακούμε και διαβάζουμε όλο και πιο συχνά τελευταία, με την οποία και θα λεξιλογίσουμε σήμερα, είναι η πλατφόρμα.

Στην κυριολεκτική της σημασία η πλατφόρμα ορίζει την αποβάθρα στο λιμάνι, την εξέδρα σιδηροδρομικού σταθμού για επιβίβαση και αποβίβαση επιβατών και
φόρτωση εμπορευμάτων, τη πλωτή εξέδρα  για την άντληση πετρελαίου σε θαλάσσιες περιοχές, το ανοιχτό, κατάλληλο για μεταφορές ρυμουλκούμενο όχημα, την πλατφόρμα ζύγισης, την πλατφόρμα εκτόξευσης. Ενώ η αρχική σημασία της είναι της επίπεδης επιφάνειας,  έχει και σημασίες μεταφορικές που ξεκινούν από την έννοια «βάση».

Μεταφορικά στο πολιτικό λεξιλόγιο πλατφόρμα είναι το σύνολο ιδεών πάνω στις οποίες στηρίζεται ένα πολιτικό πρόγραμμα (τα κόμματα της αντιπολίτευσης αναζητούν πλατφόρμα κοινής δράσης και συνεργασίας για την κάθοδο στις δημοτικές εκλογές)

Με την ψηφιοποίηση της καθημερινότητάς μας προέκυψαν πάμπολλες ηλεκτρονικές πλατφόρμες επεξεργασίας  και μεταβολής δεδομένων και πληροφοριών. Ενδεικτικά αναφέρω:

Πλατφόρμα Τουρισμός για όλους

Πλατφόρμα emvolio.gov.gr

Πλατφόρμα Προστασίας Κύριας Κατοικίας 

Πλατφόρμα Fuel pass

Πλατφόρμα Power pass, κλπ.

 Τη πολυσήμαντη αυτή λέξη την πήραμε, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, από τη γαλλική plate-forme. (Platforme στα αγγλικά,  plataforma στα ισπανικά, Plattform στα γερμανικά). Πρόκειται όμως για αντιδάνειο καθώς τα συνθετικά της plate, θηλυκό του plat, και forme είναι ελληνικής προέλευσης, από το πλατύς και τη λατινική forma που πιθανότατα προέρχεται από αναγραμματισμό της μορφής. Από όπου κι ο μυθικός Μορφέας, ο θεός των ονείρων που ήταν επιφορτισμένος με την «αποστολή» να παίρνει διάφορες ανθρώπινες μορφές με τις οποίες εμφανιζόταν στα όνειρα των ανθρώπων.

Άφησα για το τέλος τις πλατφόρμες, τα περίεργα αυτά παπούτσια, καλοκαιρινά κυρίως, που οφείλουν την ονομασία τους στην τεράστια, μονοκόμματη, άκαμπτη και πολύ μεγάλου πάχους σόλα τους, που θυμίζει αποβάθρα, και μας παραπέμπουν στους  κοθόρνους το αρχαίο είδος μπότας που φορούσαν οι ηθοποιοί στην αρχαία τραγωδία για να φαίνονται ψηλότεροι και πιο επιβλητικοί.

* Καθημερινά στο ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  https://www.ertecho.gr/radio/proto/ (Δευτέρα - Παρασκευή)στις 7:56 και στις 18:56