Από πού και γιατί - Έφαγε τον άμπακο

 Συχνά, ακούμε και χρησιμοποιούμε την έκφραση "έφαγε ή ήπιε τον άμπακο" για κάποιον που έφαγε ή ήπιε υπερβολικά. Τι είναι, όμως, ο άμπακος;

Άβαξ, λεγόταν το όργανο  που  χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για να κάνουν διάφορους αριθμητικούς υπολογισμούς. Αργότερα, η λέξη πέρασε στη λατινική γλώσσα ως "abacus", όπου η σημασία της ήταν ευρύτερη. Δεν σήμαινε μόνο την πινακίδα πάνω στην οποία  γίνονταν οι πρόχειρες πράξεις, αλλά και το αριθμητήριο. Αργότερα με την λέξη αυτή ορίστηκε όλη η αριθμητική τέχνη. Η λέξη περνά ως αντιδάνειο στην ελληνική με τη σημασία της πρακτικής αριθμητικής. Το 1568 κυκλοφόρησε στη Βενετία  το πρώτο  ελληνικό βιβλίο αριθμητικής του Μανουήλου Γλυνζώνιου με έναν μακροσκελή τίτλο. Το βιβλίο αυτό γνώρισε πολλές επανεκδόσεις ανά τους αιώνες  και ήταν ευρέως γνωστό ως «άμπακος» ή «άμπακας». Την εποχή εκείνη ήταν σπάνιο κάποιος να ξέρει ανάγνωση - πόσο μάλλον να έχει επιστημονικές γνώσεις... με αποτέλεσμα αν κανείς είχε καταφέρει να διαβάσει το βιβλίο του Γλυνζώνιου, που ήταν ογκώδες και δύσκολο, να ξέρει τόσα πολλά ώστε να ξέρει τον. Άμπακα! Σταδιακά λοιπόν ο άμπακας, από το πλήθος γνώσεων έφτασε να σημαίνει γενικώς το πλήθος. Οι φράσεις «ξέρει τον άμπακο» καθώς και «του έψαλε τον άμπακο» καταγράφονται από τον Νικόλαο Πολίτη ενώ η φράση ήπιε τον άμπακο εμφανίζεται αργότερα στα έργα του Καζαντζάκη και του Καραγάτση. Αργότερα πρέπει να χρονολογείται και η παγίωση της φράσης "έφαγε τον άμπακο".

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή η λέξη άβαξ συνδέεται  ετυμολογικά με την εβραϊκή λέξη -*abac που σημαίνει «σκόνη». Ο άβακας, λοιπόν θεωρείται ότι ήταν μια πινακίδα καλυμμένη με άμμο πάνω στην οποία χάρασσαν  οι αρχαίοι,  πρόχειρες αριθμητικές  πράξεις. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, η φράση «έφαγε τον άμπακο» δεν συνδέεται με το εγχειρίδιο αριθμητικής του Μανουήλου Γλυνζώνιου, αλλά με την άμμο που είχε πάνω ο  άβαξ και άμπακος ή άμπακας και  κατέληξε να σημαίνει το πλήθος, από το πλήθος των κόκκων της άμμου.